NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

en aids evolueert in fictie en memoires: eerst wordt de ziekte geassocieerd met
de blanke homo uit de middenklasse, gaandeweg wordt ze verbonden met de
niet-blanke vrouw uit de lagere klasse. Ronald Geerts heeft het over de evolutie
in het politieke theater vanaf de jaren zeventig tot nu. Ook hier verschuift de
betekenis van de klasse: van een massief en hiërarchisch concept tot een open
en horizontaal concept, dat niet langer het allerbelangrijkste element is, maar
een van de vele schakels in een keten. Dat de klasse niet allesbepalend is, laat
Frans Ruiter zien door een vergelijking tussen Karel van het Reve en zijn broer
Gerard. Dezelfde communistische achtergrond leidt tot tegengestelde reacties:
afstandelijk en rationeel bij Karel, intuïtief en irrationeel bij Gerard.
Hans Bertens mag deze bonte én toegankelijke mengeling van artikelen
afsluiten met een relativering van het relativisme. Dat de klasse ‘slechts’ een
constructie is, betekent niet dat ze losstaat van de ‘empirische werkelijkheid’, die
vaak ‘minder kneedbaar’ is dan sommige constructivisten aannemen. Hun
theorieën bevatten utopische pretenties die in de buurt komen van de bevrijdingstheologie.
Juist daardoor doen ze mee aan de machtsstrijd en de klassenstrijd
die ze zo verregaand lijken te relativeren. Het gevecht waarvan sprake in
de titel van dit Jaarboek zal dus nog wel een tijdje voortgaan, al was het maar
door publicaties als deze.
Het spook van het constructivisme waart ook door de bundel Identiteit en locatie
in de hedendaagse literatuur. Het boek onderzoekt de band tussen persoonlijkheid
en ruimtelijke omgeving. In haar inleiding zegt Aleid Fokkema (met
Maarten Steenmeijer verantwoordelijk voor de samenstelling) dat het niet gaat
om een vooraf gegeven plek ‘met historische authenticiteit en bevestiging (…),
maar om een plek die, net als de identiteit, geconstrueerd wordt en zo betekenis
krijgt’. Na een samenvatting van de twaalf bijdragen besluit ze: ‘De hier
besproken romans lijken het discursieve en geconstrueerde karakter van zowel
locatie als identiteit te benadrukken.’
De literaire werken die besproken worden, vallen min of meer onder de
noemer ‘postkoloniaal’: ze gaan over de machtsverhoudingen tussen kolonisator
en gekoloniseerde, ook – en zelfs vooral – na het officiële einde van de kolonisatie.
Die benadering sluit aan bij het poststructuralisme. Het is dus niet
verwonderlijk dat de analyses ook iets hebben van het milde deconstructivisme.
In vergelijking met het Jaarboek is het een nog zachtere versie: ze heeft
aandacht voor de contradictie en de instabiliteit in de relatie tussen plek en
identiteit, maar tegelijkertijd streeft ze nog naar coherentie en vastheid. De
theorie is hier veel minder prominent aanwezig. De twaalf tekststudies blijven
erg dicht bij de geanalyseerde werken en expliciteren hun theoretische uitgangspunten
nauwelijks. Er is dus nog steeds een verschil tussen literatuurstudie
(zoals hier) en literatuurwetenschap (zoals in het Jaarboek).
Enkele rode draden vallen op in de twaalf bijdragen. Zo worden identiteit en
locatie vaak hybridisch genoemd. Volgens Kristian van Haesendonck pendelt de
Puertoricaan letterlijk en figuurlijk tussen het eiland en de Verenigde Staten,
wat in de literatuur gesymboliseerd wordt door travestieverhalen, maar wat
61