NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

Er kleeft echter een groot bezwaar aan de keuze voor een traditionele aanpak.
Van Deursen heeft in een woordenstroom al zijn kennis over de grote lijnen van
de geschiedenis van de Gouden Eeuw uitgestort, maar hij heeft daar eigenlijk
niets nieuws aan toegevoegd, terwijl het historisch onderzoek de laatste decennia
niet heeft stilgestaan. Zo is het bijvoorbeeld tamelijk storend dat het hele verhaal
wordt verteld vanuit het aloude Hollandse perspectief, terwijl wat meer ruimte
voor de motieven van Spanje de zaak een stuk inzichtelijker en minder eenzijdig
had gemaakt.
Van Deursen schuwt het niet om duidelijk stelling te nemen in kwesties waar
het geloof een rol speelt. Een goed voorbeeld is zijn relaas over de beeldenstorm
van 1566. Een belangrijk ‘modern’ inzicht is, dat de bedroevend slechte sociaaleconomische
situatie in het midden van de zestiende eeuw een belangrijke
katalysator van de volkswoede is geweest. Van Deursen kiest zijn ooggetuigen
echter met zorg om te onderstrepen dat die beeldenstorm in de eerste plaats een
religieuze motivatie had, terwijl dit standpunt tegenwoordig door de meeste
historici is verlaten of in elk geval sterk wordt genuanceerd. Een ander voorbeeld
is van Deursens standpunt over de rol van de watergeuzen. De Republiek vond
namelijk niet alleen haar fundament in tolerantie en vrijheidszin, maar ook in
het terrorisme van de sterk anti-katholieke watergeuzen zonder wie Willem van
Oranje nooit een voet aan de grond zou hebben gekregen. Van Deursen blijkt
wel oog te hebben voor de terreur van Alva, maar niet voor die van de watergeuzen.
Daar zou men een genuanceerder standpunt verwachten.
Als Van Deursen met dit boek iets heeft willen veranderen aan de onkunde
van de gemiddelde Nederlander ten aanzien van de Gouden Eeuw, dan heeft hij
zijn doel volgens mij niet bereikt. Het boek oogt onaantrekkelijk, is uiterst
gebrekkig geïllustreerd, zonder kaartjes en dergelijke die het verhaal zouden
hebben kunnen verhelderen. Na lezing van De last van veel geluk bleef ik met de
vraag zitten voor wie dit boek eigenlijk geschreven is. Voor vakgenoten biedt het
niets nieuws, eerder het tegendeel. De geïnteresseerde leek zal zich wellicht
laten meeslepen door het goed vertelde verhaal, maar toch ook hier en daar
vastlopen in de theologische bespiegelingen. Bovendien ontbreekt voor die lezer
de zo noodzakelijke nuance. Degenen die niet zo veel van de geschiedenis van de
Gouden Eeuw weten, zullen het saai ogende boek niet snel ter hand nemen en
zij worden daarin bovendien voortdurend beschimpt om hun gebrek aan belangstelling.
Van Deursen, ten slotte, is een begenadigd verhalenverteller, die echter af en
toe gebruik maakt van gedragen taal en ronkende zinnen om het belang van
bepaalde gebeurtenissen te onderstrepen. Ik vraag me bijvoorbeeld af of de
gemiddelde Nederlander zich een voorstelling kan maken van ‘onereuze’
gevolgen zonder daarbij seksuele associaties te krijgen.
Verloren verleden
Iedereen lijkt vandaag de dag te surfen op internet als er informatie bij elkaar
moet worden gezocht. Ik moet eerlijk toegeven dat ik daar zelf nogal wat moeite
54