NEM 3, oktober 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

alleen omdat ze zich bij voorkeur bezighoudt met teksten-in-contexten (in dit
geval: de context van de klasse), maar ook omdat ze beseft dat ze zelf in zo’n
context functioneert – in dit geval die van de culturele en politieke machtsstrijd.
Geen wonder dat Bourdieu, Derrida en Marx vaak optreden in dit jaarboek.
Daan Vandenhaute combineert Bourdieus opvatting van het literaire veld met
de empirische literatuurstudie. Zijn analyse van Zweedse poëziedebuten rond
de jaren zeventig maakt duidelijk dat de klasse van de schrijver invloed uitoefent
op de toegang die hij of zij heeft tot het literaire veld én op het verdere carrièreverloop.
Sascha Bru en Bart Keunen verrijken Bourdieu met de discoursanalyse
van Laclau en Mouffe. Aan het eind van deze overwegend theoretische uiteenzetting
illustreren zij hun verrijkte en herijkte Bourdieu met een korte analyse
van het Italiaanse futurisme.
Marx spookt niet alleen in het werk van Derrida (onder meer in diens Spectres
de Marx), maar ook in dit Jaarboek. Een spook heeft geen essentie of kern, en is
een verschijning die vormgeeft aan iets wat niet echt aanwezig is. In die zin is
zo’n spook een mooi beeld voor de niet-essentialistische opvatting van klasse in
verschillende bijdragen van dit boek. Via Marx en Derrida analyseert Brigitte
Adriaensen de roman De sage van de familie Marx van de Spaanse schrijver Juan
Goytisolo. Dat levert een heldere en leerrijke tekststudie op. Douwe Fokkema
vergelijkt het marxistische klassenconcept met het maoïstische. Het verschil in
afgrenzing (economisch bij Marx, ruimer politiek bij Mao) en determinisme
(niet allesbepalend bij Marx, wel bij Mao) heeft gevolgen voor de status van de
literatuur.
Tom Toremans besteedt aandacht aan de invloed die Thomas Carlyle –
‘vermeend protofascistisch profeet en transcendentaal estheet’ – uitoefende op
de marxistische theorievorming: marginaal, maar illustratief voor de mild
deconstructivistische benadering. Een theorie bouwt zichzelf op via elementen
die op het eerste gezicht ondermijningen van die theorie zijn. Gunther Martens
bestudeert het constructieve aspect van de klasse via het werk van Musil, die hij
beschouwt als een literaire voorloper van de socioloog Niklas Luhmann. De
klasse wordt contingent, ze is een mogelijkheid die op steeds andere manieren
in een werkelijkheid omgezet kan worden. Martens verbindt dat met de performatieve
taal à la Roland Barthes. Het belang van de taal als medium waarin de
klasse vorm krijgt, blijkt voorts uit het artikel van Reine Meylaerts. Zij analyseert
de inferieure positie die de Vlaamse literatuur tijdens het interbellum innam
ten opzichte van de Franse bellettrie. Vertalingen van Vlaamse teksten bevestigden
de klassendistincties, onder meer door het schrappen van het dialect en
de aanpassing van het register.
Zo kom ik tot de bijdragen waarin de concrete analyse belangrijker is dan de
theorie. Dat zijn voornamelijk thematische studies die het beeld van de klasse in
een bepaalde tekst en context onderzoeken. Elke Brems en Jan Lensen doen dat
voor twee ‘proletarische’ auteurs uit het interbellum: Lode Zielens en Marcel
Matthijs. Bij de eerste wordt het proletariaat geen politieke klasse; bij de tweede
blijft de klassenstrijd beperkt tot een utopische combinatie van christelijke en
communistische idealen. Katrien de Moor laat zien hoe de band tussen klasse
60