Eliëzer Kropveld: zijn leven - De Evangelist

en verdriet wisselden elkaar in het gezin voortdurend af. Tweeëntwintig dagen na Eliëzers geboorteoverleed zijn zusje Betje op driejarige leeftijd, terwijl ruim een jaar daarvoor Siena al was overleden,slechts vijfennegentig dagen oud. Eerder al, in 1829, was Mannes overleden, die honderd dagenouder werd dan Siena. Nog geen maand nadat Eliëzer ter wereld kwam overleed zijn vader, slechtseenenveertig jaar oud. 8 Het huwelijk van Aron en Saartje duurde nog geen negentien jaar en erwerden tien kinderen geboren, waarvan er drie al op zeer jonge leeftijd stierven. Tot het gezinbehoorden ook vier wezen, kinderen van Aron Kropvelds broer. Zo had Saartje Kropveld na de doodvan haar man de zorg over elf kinderen! Eliëzer noemt het, terecht, ‘een zeer zware taak’, maar ‘tochvervulde zij hare roeping met lust, en was het haar ernstig streven om geheel het gezin in orde entucht te houden, en ging zij allen in een zeer onberispelijk leven voor’. 9Volgens Eliëzer was zijn moeder streng orthodox, evenals zijn vader dat geweest was. In dieorthodoxe geest voedde Saartje haar kinderen ook op. Van Eliëzer moest ‘een flink en vroom Joodschjongeling’ worden gemaakt. 10 Daarom moest hij al vroeg naar de synagoge en bezocht hij, naast destadsschool voor het gewone onderwijs, de Joodse school (Gedar) voor het godsdienstonderwijs. 11Eliëzer bezocht echter liever de ‘gemengde lagere school’ dan de Joodse. Tegelijk merkt hij op, dat hijin die tijd ‘evenals ieder ander kind uit Israëlitische gezinnen, met bittere vijandschap was vervuldtegen den Heere Jezus’. 12 Kwam hij de naam van Jezus bij het lezen ergens tegen, dan sloeg hij dieover! Tegen een ‘Christen-schoolkameraad’ schold hij eens hevig op Jezus en rekende hij het als‘Gode zeer welgevallig’, dat zijn voorvaderen Hem tot de kruisdood hadden overgeleverd. Bovendien:als Eliëzer er zelf bij was geweest, had hij Jezus’ lijden stellig verzwaard.Hoewel hij niets van Jezus moest hebben, sprak hij wel graag met zijn moeder over God, dood eneeuwigheid. Iets wat hij bij zijn ‘makkers’ zo niet vond. Om dan te zeggen: ‘Een andere trek, dien ik mijuit mijn kindsche jaren weet te herinneren, is, dat ik, onderzoekend en leergierig als ik was, zeergaarne in het Nieuwe Testament las’. 13 Wonderlijk, als enerzijds de naam Jezus, wanneer die in eenschoolboek voorkwam, werd overgeslagen, en anderzijds door hem met graagte het NieuweTestament werd gelezen. ‘Oude schrijvers’ (Brakel, Smijtegeld, Hellenbroek), die hij bij de burentegenkwam, trokken hem niet aan. Niet vanwege de inhoud, maar vanwege de vorm van die boeken.Toch was het anderzijds juist de vorm van het Nieuwe Testament - ‘een dun boekske, met helderpapier en duidelijke letter, in een taal, zooals ik die op school leerde’ – die hem deed besluiten het aande buurman te leen te vragen. 14 De lectuur ervan oefende niet veel invloed op hem uit, maar tochbeschouwt hij het achteraf als de ‘goede en alles besturende voorzienigheid’ van God, dat hij al opjonge leeftijd kennis mocht maken met het Nieuwe Testament, ‘waardoor mij later, toen het mijwerkelijk behoefte werd om ook de leer des Nieuwen Testaments te onderzoeken, alles veel mindervreemd voorkwam, dan het zou gedaan hebben, indien ik nimmer een Nieuw Testament hadgezien’. 15Op dertienjarige leeftijd werd Eliëzer Bar Mitzwah, zoon der wet, en stopte het bezoeken van deJoodse school. De avondschool bij de openbare onderwijzer bleef hij nog wel volgen. Hoewel hij demogelijkheid had om verder in de Talmud te studeren, liet hij die aan zich voorbijgaan. Achterafbetreurt hij dat, omdat meer kennis van de Talmud hem later van pas was gekomen.Welk beroep hij wilde uitoefenen wist hij eigenlijk niet. Een ambacht trok hem meer dan de handel,maar toch zette hij ‘het aanbieden van onderscheiden koopwaren, vooral galanterieën in en buiten destad’, waar hij als kind(!) al mee begonnen was, op wat grotere schaal voort. 16 Totdat hij in 1855 een8De website van The Center for Research on Dutch Jewry at the Hebrew University of Jerusalem vermeldt als sterfdag 3 juli1840 (http://shum.huji.ac.il/~dutchjew/genealog/regio/emmen/10.htm),terwijl http://shum.huji.ac.il/~dutchjew/genealog/ndbeli/f_7e.htm 4 juli 1840 als datum geeft. De overlijdensakte - gedateerd 4 juli1840 – geeft 3 juli als sterfdag aan.Ten onrechte schrijft Van Gelderen, dat Aron Kropveld drie maanden na de geboorte van Eliëzer stierf. Zie: Van Gelderen,a.w., p. 14.9E. Kropveld, Uit Duisternis tot Licht, 2 e druk, p. 8. Tenzij anders aangegeven maak ik gebruik van de 2 e druk.10A.w., p. 9.11De Joodse school was er een volgens de principes van de Verordening op het Joodse Onderwijs van 1817, d.w.z.‘godsdienstig en maatschappelijk onderwijs voor de joodse jeugd onder eigen bestuur’ (Van Gelderen, a.w., p. 14). Rond 1860waren er slechts 32 leerlingen. Overigens betrof het aantal Joden dat tot de Joodse gemeente van Coevorden behoorde(inclusief Borger, Dalen, Emmen, Gasselte, Gieten, Nieuw-Amsterdam, Odoorn en Schoonebeek) in 1840 225 op een bevolkingvan 13.791 inwoners. Zie: J. Michman, H. Beem en D. Michman, a.w., p. 306. Tot de directe Joodse gemeenschap vanCoevorden behoorden slechts 125 personen op een totale bevolking van 1697, aldus M. Drayer, a.w. p. 6. Drayer baseert zijngegevens op L. Bos, a.w. H.D. Minderhoud noemt eveneens het getal 125, maar de totale bevolking bedroeg volgens hem 2395personen (Prot. 1846, R. Kath. 424 en Israël. 125), Coevorden, Stadt en heerlickheyt. Grepen uit de geschiedenis van stad enbuurtschappen, Coevorden 1978, p. 239.12Kropveld, a.w., p. 9.13A.w., p. 11.14A.w., p. 12.15A.w., p. 12.16A.w., p.14/15.6