10 juni 2004 Eindrapport Taakgroep Vernieuwing ... - Vecon

Proces: tijd en ruimteEen steeds terugkerend thema in het gesprek met de scholen was deleeromgeving. Het klassieke schoolgebouw is - kort door de bocht -niet veel meer dan gangen en lokalen. Ongeveer de helft van descholen heeft vrij recent grote of kleinere verbouwingen gerealiseerd,de andere helft is dat van plan. Werken met leerlingen in duo’s ofgroepjes is in het standaardlokaal al relatief lastig, er is gewoon teweinig ruimte. Veel scholen hebben hun mediatheek opgewaardeerd,stilteruimtes ingericht, ict-werkplekken ingericht, sommige hebbenzelfs een soort junior studiehuis afgebakend waarin leerlingen begeleid,maar wel zelfstandig aan hun opdrachten of projecten werken.Uit onze raadpleging is duidelijk geworden dat leeromgeving en(ict-)infrastructuur een kritische succesfactor zijn voor het welslagenvan de beoogde vernieuwing van de onderbouw.Als de overheid scholen vraagt om op basis van een algemenekarakteristiek echt een eigen gezicht te geven aan het onderwijs in deonderbouw, heeft dat ook consequenties voor de leeromgeving. Actiefen zelfstandig leren, samenwerken met anderen, leren in samenhangstellen andere eisen aan de ruimtes waarin leerlingen en lerarenEen vergelijkbare redenering geldt voor de beschikbare tijd voor hetsamen vormgeven van onderwijs. Het klassieke rooster bindt dewerktijd van de leraar aan de werktijd van leerlingen, de les is eeneenheid van tijd, plaats en handeling. Het streven naar wat in hetjargon een rond rooster voor leerlingen heet (een werkdag zonder alteveel gaten) leidt tot de situatie dat de tijd voor de niet-lesgebondentaken versnipperd of aan de randen van de dag te vinden is.Niet zelden moeten teams belangrijke discussies voeren ofbeslissingen nemen nadat de leraren al met zes of zeven groepenleerlingen hebben gewerkt, ergens tussen drie en vijf uur ‘s middags.Mensen vrijmaken leidt meteen tot fricties tussen vraag en aanbod vanwerk: je kunt de betreffende leraar niet zomaar vervangen, je hebtiemand nodig die specifiek dat vak kan geven. Extra geld in projectenwordt vaak ingezet om dergelijke formatieve fricties op te vangen, deruimte in de normale formatie kan vaak niet worden gebruikt door debeperkte inzetbaarheid van de tweedegraadsleraar. We zullen nietuitweiden over de complicaties die de demografische werkelijkheid vanvandaag met zich meebrengt: de combinatie van oudere leraren metBAPO-verlof en jonge leraren met deeltijdbanen. Dergelijke schijnbaartriviale problemen frustreren talloze vernieuwingspogingen.werken.Leergebieden in het domein Mens en natuur vragen om andere lokalendan de huidige gescheiden faciliteiten voor techniek, natuurkunde,scheikunde, verzorging en biologie. Een vergelijkbare redenering horenwe over het domein Kunst en cultuur. Ten slotte is duidelijk gewordendat het leveren van maatwerk vrijwel onmogelijk is zonder voldoendewerkplekken met computers door de hele school. Tegelijkertijd wetenwe dat veranderingen in de leeromgeving een belangrijke stimulansvormen voor een meer actieve rol van de leerling en daarbij passende,andere rollen voor leraren. De invoering van de werkplekkenstructuurin het vmbo is hier een goed voorbeeld van.Onze conclusie is dat dit een relatief onderschatte factor is, van grootbelang voor verdere ontwikkeling in de gewenste richting.Nu zijn er voor al deze problemen creatieve oplossingen bedacht, zowelvoor de inrichting van de leeromgeving als de organisatie van de werkdag.Er zijn ook zeker scholen waar deze kwesties minder spelen. Hetblijft echter woekeren met de schaarste en op een groot aantal plekkenis onderwijsvernieuwing gewoon niet mogelijk. Er is geld nodig omdeze wezenlijke knelpunten op te lossen. We hebben hiervoor samenmet terzake deskundige bestuurders en schoolleiders de volgendeberekening gemaakt.Uitgangspunt is dat een generieke ophoging van de lump sum nietgewenst is. Een relatief bescheiden impuls kost al snel veel extra gelden is niet specifiek te relateren aan de ontwikkeling van de onderbouw.We zijn daarom voorstanders van een impuls die qua systematiekvergelijkbaar is met wat voor de ontwikkeling van het vmbo is ingezet:Een ander deelthema is werkplekken voor leraren. Een leraar staatongeveer de helft van zijn werktijd voor de klas, de werkplek voor deandere helft is zijn studeerkamer thuis. Als we de samenwerking inteams serieus nemen, is dat een ongewenste situatie. Teams werkennu vaak in lege klaslokalen, zonder de faciliteiten die bij een modernkantoor horen. Nog maar weinig scholen hebben fatsoenlijke werkruimtevoor leraren ingericht. In de normen voor nieuwbouw vanscholen komen de vierkante meters voor de leraren niet voor, de basisis nog steeds een - inmiddels sterk verouderd - concept van x vierkantemeter lokaal per leerling.een extra bedrag per leerling gedurende enkele jaren. Als grondslagvoor een berekening zijn we uitgegaan van het volgende. De overheidvraagt de scholen om de samenhang te versterken en in de onderbouwecht maatwerk te gaan leveren. Dat is alleen mogelijk als de leraren inteamverband daadwerkelijk de tijd krijgen om de ontwikkeling insamenwerking verder vorm te geven. Een algemeen door schoolleidersonderschreven ervaringsgegeven is dat een team de eerste jarenongeveer één dagdeel per week nodig heeft om van de grond te komen.Dat zou neerkomen op een bedrag van € 192 per jaar per leerling in deonderbouw, totaal € 80 miljoen per jaar, vrij te maken voor teamontwikkeling(het equivalent van drie klokuren per leraar). Daarnaastlijkt het ons gewenst om ongeveer € 8 miljoen per jaar te bestemmenvoor het terugbrengen van onderzoek en ontwikkeling in de school viaproefprojecten.Beweging in de onderbouw / Hoofdrapport Taakgroep Vernieuwing Basisvorming 39