67Juridische ontwikkel<strong>in</strong>gssam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g<strong>in</strong> RwandaR.H. Haveman*Juni 2005 vertrok ik naar Rwanda. Na jar<strong>en</strong> als doc<strong>en</strong>t strafrecht opNederlandse universiteit<strong>en</strong> gewerkt te hebb<strong>en</strong> deed de kans zichvoor naar het land te verhuiz<strong>en</strong> waar b<strong>in</strong>n<strong>en</strong>kort de berecht<strong>in</strong>g zoustart<strong>en</strong> van honderdduiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> verdacht<strong>en</strong> van g<strong>en</strong>ocide, niet op deklassieke wijze via het strafrecht, maar door op traditie gebaseerdevolksrechtbank<strong>en</strong>. Voor e<strong>en</strong> rechtgeaarde Rotterdamse abolitioniste<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>kans. 1 Daar kwam bij dat ik <strong>in</strong> de drie voorafgaande jar<strong>en</strong>voor e<strong>en</strong> Nederlandse universiteit e<strong>en</strong> <strong>in</strong>ternationaalrechtelijkc<strong>en</strong>trum had opgezet. Dat had me geleerd wat het betek<strong>en</strong>t om e<strong>en</strong>dood paard door stroop te trekk<strong>en</strong>. Daar had ik mijn trop<strong>en</strong>jar<strong>en</strong>;erger kon het niet word<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong> van de facultaire bestuurderszei, to<strong>en</strong> ik vertelde naar Rwanda te vertrekk<strong>en</strong>. Dat bleek waar tezijn.In Rwanda heb ik achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s op twee juridische faculteit<strong>en</strong>gewerkt <strong>en</strong> het Institute of Legal Practice and Developm<strong>en</strong>t (ILPD),e<strong>en</strong> postacademisch tra<strong>in</strong><strong>in</strong>gs<strong>in</strong>stituut voor de justitiesector,opgebouwd. Nu, na vijf jaar, sta ik op het punt naar Juba, de hoofdstadvan Zuid-Soedan, te vertrekk<strong>en</strong>. Het werk zal hetzelfde zijn:het opzett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> tra<strong>in</strong><strong>in</strong>gs<strong>in</strong>stituut voor de rechterlijke macht<strong>en</strong> advocatuur. 2 Met e<strong>en</strong> <strong>en</strong>keltje Kigali-Juba op zak <strong>en</strong> het helehuishoud<strong>en</strong> <strong>in</strong> twee koffers <strong>en</strong> e<strong>en</strong> rugzak is het tijd voor reflectie.Hierna beschrijf ik e<strong>en</strong> paar persoonlijke ervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> over het werk<strong>en</strong> de omstandighed<strong>en</strong> die het werk al dan niet tot e<strong>en</strong> succesverhaalmak<strong>en</strong>, zonder de pret<strong>en</strong>tie uiteraard dat dit de waarheidover juridische ontwikkel<strong>in</strong>gssam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g is.* Mr. dr. Roelof Haveman is Field Programme Manager voor de IDLO <strong>in</strong> Juba, Zuid-Soedan.1 Daarover schreef ik de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal artikel<strong>en</strong>, bijvoorbeeld: Haveman,2008, 20<strong>10</strong>a, 20<strong>10</strong>b.2 In di<strong>en</strong>st van de International Developm<strong>en</strong>t Law Organization (IDLO) <strong>in</strong> Rome, ziewww.idlo.<strong>in</strong>t.
68 Justitiële verk<strong>en</strong>n<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, jrg. 36, nr. 4, 20<strong>10</strong>De g<strong>en</strong>ocideEn daar zit je dan, <strong>in</strong> e<strong>en</strong> prachtig huis, met e<strong>en</strong> geweldig uitzicht <strong>en</strong>e<strong>en</strong> niet slecht salaris. In e<strong>en</strong> land waarvan je tot zes maand<strong>en</strong> daarvoornog nauwelijks had gehoord. Al snel dr<strong>in</strong>g<strong>en</strong> vele onderwerp<strong>en</strong>zich op waarover je <strong>in</strong> Nederland nooit nad<strong>en</strong>kt, met de g<strong>en</strong>ocide <strong>en</strong>expatriats als de meest <strong>in</strong> het oog spr<strong>in</strong>g<strong>en</strong>de.Voor zeer vel<strong>en</strong> is Rwanda eig<strong>en</strong>lijk alle<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d van de g<strong>en</strong>ocideop de Tutsi <strong>in</strong> 1994. Het is e<strong>en</strong> sterk beeld dat voor de buit<strong>en</strong>wereldde schoonheid van het land <strong>en</strong> de berggorilla’s verre overtreft,zesti<strong>en</strong> jaar na dato nog steeds. Destijds had ik me van al hetoorlogsnieuws afgeslot<strong>en</strong>; van beeld<strong>en</strong> over de g<strong>en</strong>ocide kan ikme dan ook niets her<strong>in</strong>ner<strong>en</strong>. Voor mijn vertrek besloot ik ge<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> over de g<strong>en</strong>ocide te lez<strong>en</strong>, om niet <strong>in</strong> elke Rwandees die ikzou ontmoet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>ocidair te zi<strong>en</strong>. Echter, dat houd je niet langvol, t<strong>en</strong>zij je geheel <strong>in</strong> de beslot<strong>en</strong> expatwereld leeft. De g<strong>en</strong>ocide ise<strong>en</strong> onderwerp dat elke dag opnieuw terugkeert, <strong>in</strong> gesprekk<strong>en</strong>, <strong>in</strong>krant<strong>en</strong>, <strong>in</strong> het landschap met zijn vele herd<strong>en</strong>k<strong>in</strong>gsplaats<strong>en</strong>, <strong>in</strong> degezicht<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die de g<strong>en</strong>ocide overleefd<strong>en</strong>.Dus je gaat luister<strong>en</strong>. Naar de verhal<strong>en</strong> van vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> wildvreemd<strong>en</strong>die je vanaf de eerste dag hun ervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong>. Over hoe <strong>en</strong>waar ze de g<strong>en</strong>ocide overleefd<strong>en</strong>, over hoe hun ouders, grootouders,broers <strong>en</strong> zuss<strong>en</strong>, ooms <strong>en</strong> tantes, nev<strong>en</strong> <strong>en</strong> nicht<strong>en</strong> zijn vermoord.Je ziet het <strong>in</strong> gezicht<strong>en</strong>. Collega’s die tijd<strong>en</strong>s de herd<strong>en</strong>k<strong>in</strong>gsweek <strong>in</strong>april <strong>in</strong>stort<strong>en</strong>, maar dat tegelijkertijd ontk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> vri<strong>en</strong>d die jeme<strong>en</strong>eemt naar de gacaca, de volksrechtbank waar de verdacht<strong>en</strong>van de moord op zijn hele familie word<strong>en</strong> berecht. E<strong>en</strong> vri<strong>en</strong>d dieje me<strong>en</strong>eemt naar het dorp waar ooit zijn grootmoeder woonde.Uitgekleed, door het dorp gejaagd <strong>en</strong> vermoord. De lifter die jevertelt waarom haar man t<strong>en</strong> onrechte als verdachte <strong>in</strong> de gevang<strong>en</strong>iszit. De dissertatie die je begeleidt over seksuele martel<strong>in</strong>g tijd<strong>en</strong>sde g<strong>en</strong>ocide. En de vele discussies. Over het beleid om etniciteit nietlanger te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>, <strong>en</strong> of dat slechter is dan <strong>in</strong> buurland Burundi,waar juist e<strong>en</strong> quotumsysteem is <strong>in</strong>gevoerd. Over de rol <strong>en</strong> wijze vanherd<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Over de vraag of verzo<strong>en</strong><strong>in</strong>g mogelijk is, <strong>en</strong> hoe dan.Je bezoekt het National G<strong>en</strong>ocide Memorial, e<strong>en</strong> <strong>in</strong>drukwekk<strong>en</strong>deplek, waar 250.000 van de <strong>in</strong> totaal 800.000 slachtoffers van de g<strong>en</strong>ocideligg<strong>en</strong> begrav<strong>en</strong>. Je bezoekt e<strong>en</strong> paar kle<strong>in</strong>ere herd<strong>en</strong>k<strong>in</strong>gsplaats<strong>en</strong>,zoals e<strong>en</strong> kerkje t<strong>en</strong> zuid<strong>en</strong> van Kigali, waar destijds debott<strong>en</strong> van de dod<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun persoonlijke bezitt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> nog tuss<strong>en</strong> de
- Page 1 and 2:
WODC4 | 10Justitiële verkenningenJ
- Page 3 and 4:
2 Justitiële verkenningen, jrg. 36
- Page 6 and 7:
5VoorwoordPeacekeeping is uit, poli
- Page 8 and 9:
Voorwoord7Bosnië, Soedan, Kosovo e
- Page 10 and 11:
9De opbouw van de rechtsstaat inAfg
- Page 12 and 13:
De opbouw van de rechtsstaat in Afg
- Page 14 and 15:
De opbouw van de rechtsstaat in Afg
- Page 17 and 18: 16 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 20 and 21: De opbouw van de rechtsstaat in Afg
- Page 22 and 23: De opbouw van de rechtsstaat in Afg
- Page 24 and 25: De opbouw van de rechtsstaat in Afg
- Page 26 and 27: De opbouw van de rechtsstaat in Afg
- Page 28 and 29: De opbouw van de rechtsstaat in Afg
- Page 30 and 31: De opbouw van de rechtsstaat in Afg
- Page 32 and 33: De opbouw van de rechtsstaat in Afg
- Page 34 and 35: De opbouw van de rechtsstaat in Afg
- Page 36 and 37: 35Winning the hearts and minds inNe
- Page 38 and 39: Winning the hearts and minds in Ned
- Page 40 and 41: Winning the hearts and minds in Ned
- Page 42: Winning the hearts and minds in Ned
- Page 45 and 46: 44 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 47 and 48: 46 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 49 and 50: 48 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 51 and 52: 50 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 53 and 54: 52 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 55 and 56: 54Agenten met een vredesmissieErvar
- Page 57 and 58: 56 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 59 and 60: 58 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 61 and 62: 60 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 63 and 64: 62 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 65 and 66: 64 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 67: 66 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 71 and 72: 70 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 73 and 74: 72 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 76 and 77: Juridische ontwikkelings samenwerki
- Page 79 and 80: 78 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 81 and 82: 80 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 83 and 84: 82 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 85: 84 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 88 and 89: Politiële en justitiële samenwerk
- Page 90 and 91: Politiële en justitiële samenwerk
- Page 93 and 94: 92 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 95 and 96: 94 Justitiële verkenningen, jrg. 3
- Page 98 and 99: Politiële en justitiële samenwerk
- Page 100 and 101: Politiële en justitiële samenwerk
- Page 102 and 103: 101Capaciteitsopbouw door Justitie
- Page 104 and 105: Capaciteitsopbouw door Justitie in
- Page 106 and 107: Capaciteitsopbouw door Justitie in
- Page 108 and 109: De rule of law-opbouwmissie in Koso
- Page 110 and 111: De rule of law-opbouwmissie in Koso
- Page 112 and 113: De rule of law-opbouwmissie in Koso
- Page 114 and 115: De rule of law-opbouwmissie in Koso
- Page 116 and 117: De rule of law-opbouwmissie in Koso
- Page 118 and 119:
117SummariesJustitiële verkenninge
- Page 120 and 121:
Summaries119what is happening and w
- Page 122 and 123:
Internetsites121InternetsitesDe vol
- Page 125 and 126:
124 Justitiële verkenningen, jrg.
- Page 127 and 128:
126 Justitiële verkenningen, jrg.
- Page 129 and 130:
128 Justitiële verkenningen, jrg.
- Page 131 and 132:
130 Justitiële verkenningen, jrg.
- Page 133 and 134:
132WODC: website en rapportenWODC-w
- Page 135 and 136:
134 Justitiële verkenningen, jrg.
- Page 137 and 138:
136 Justitiële verkenningen, jrg.
- Page 139 and 140:
138 Justitiële verkenningen, jrg.
- Page 141 and 142:
140 Justitiële verkenningen, jrg.
- Page 143 and 144:
142 Justitiële verkenningen, jrg.
- Page 145:
Evaluatie van de Beginselenwet verp