2009-082 Samen werken aan samenwerking - Lei

100
verschijnsel zijn. Dit komt omdat vanaf het begin de Nederlandse boeren coöperaties
hebben opgericht voor speciale marktfuncties met een zuiver economisch
doel. In Nederland is de coöperatie nooit beschouwd als een 'beweging' of als
een doel op zichzelf. Coöperaties werden steeds toegepast als instrument tot
'countervailing power' op een bepaald moment. Daarom ook zijn ze in hoge mate
gespecialiseerd c.q. enkelvoudig. Het systeem van enkelvoudige coöperaties
brengt met zich mee dat de meeste Nederlandse boeren en tuinders lid zijn van
meerdere coöperaties.
Bij het opzetten van coöperaties werden boeren vaak geholpen door landbouworganisaties
of door individuele personen. De bereidheid van boeren om
samen te werken werd mede gestimuleerd door onderwijs- en voorlichtingsprogramma's.
Door deze bijdrage waren de boeren beter in staat hun eigen posities
te beoordelen en hun ondernemerschap te verbeteren. De landbouwgemeenschap
werd gekenmerkt door een sociale structuur met slechts geringe
onderlinge verschillen. Dit heeft mede bijgedragen tot de bereidheid tot samenwerking.
Het aantal coöperaties is tussen 1949 en 1989 sterk verminderd. Dit is toe
te schijven aan een proces van concentraties en fusies tussen lokale en regionale
coöperaties. In die periode zijn er coöperaties in de land- en tuinbouw ontstaan
op het gebied van krediet, aankoop, verwerking en afzet. In een aantal
van deze sectoren is het coöperatieve marktaandeel in vergelijking met de private
bedrijven in dezelfde marktsegmenten tussen 1949 en 1990 behoorlijk
gestegen. Ook zijn de coöperatieve ondernemingen in absolute zin enorm gegroeid.
Hiervoor kunnen twee hoofdredenen worden aangevoerd. In de eerste
plaats is de groei een gevolg van de enorme toename van de Nederlandse land-
en tuinbouwproductie. In de tweede plaats is de groei van de coöperatieve
ondernemingen het gevolg van concentraties en fusies, waardoor het aantal cooperaties
aanmerkelijk is afgenomen (NCR, 1991).
In het begin van de jaren negentig zijn de eerste telersverenigingen in de
Nederlandse (glas)tuinbouw ontstaan als gevolg van veranderde marktomstandigheden
en het uitblijven van gewenste veranderingen bij traditionele veilingen.
Het aantal telersverenigingen is sinds die tijd fors toegenomen en zijn verder
geprofessionaliseerd, waarbij ze steeds meer activiteiten naar zich toe hebben
getrokken.
Het feit dat de meeste boeren en tuinders nog steeds lid zijn van één of
meerdere coöperaties of producentenverenigingen, geeft al aan dat samenwerking
niet achterhaald is. Nog steeds gelden de motieven van het benutten van
schaalvoordelen en het versterken van de marktpositie. Vooral het belang van