2009-082 Samen werken aan samenwerking - Lei

54
van een level playing field in Europa, dat wil zeggen dat in alle lidstaten dezelfde
regels gelden bij gelijke omstandigheden.
3.7 Technologische ontwikkelingen
Nederland heeft altijd vooropgelopen met agrarische innovaties. De sector is in
Europa toonaangevend. De ontwikkelingen met automatisering gaan verder.
Daarnaast richten innovaties zich onder meer op de vermindering van de belasting
van het milieu en verbetering van het dierenwelzijn. Transformatie van een
industriële naar een kennis- en netwerkeconomie vindt ook plaats in de landbouwsector.
Dat betekent dat een steeds groter deel van de werkzaamheden
bestaat uit het uitwisselen van data en kennis met verschillende partijen in de
keten en met overheids-, advies- en controleorganisaties. Het bedenken van
nieuwe producten, nieuwe marketingvormen en logistieke concepten is aan de
orde van de dag (VROM, 2004; RPB, 2003).
In het verleden is de productiviteit verhoogd door meer te produceren met
dezelfde productiemiddelen. Veel ontwikkelingen zijn gericht (geweest) op de
vermindering van de arbeidskosten per eenheid product (mechanisering, automatisering
en robotisering; zie ook Leenstra en Van der Peet, 2009). Mede vanwege
de milieudruk is de afgelopen jaren de aandacht meer uitgegaan naar
besparing op de inputs (energie, bemesting en bestrijdingsmiddelen). In de tuinbouw
vinden regelmatig productinnovaties plaats, zoals de trostomaat, nieuwe
kleuren paprika's en talloze varianten op bloemen en planten. Ontwikkelingen op
het gebied van conserveren van levensmiddelen maken het mogelijk om producten
te leveren met een hoge voedingswaarde, een kortere bereidingstijd en
goede kwaliteit ('gezond gemaksvoedsel'). Zo sluiten ontwikkelingen in proces-
en productinnovatie aan bij de toenemende vraag naar gezondheidsbevorderende
producten.
Het benutten van hernieuwbare, groene grondstoffen is in opmars. Er
worden mogelijkheden gezien voor een 'Bio-based economy' (zie ook Leenstra
en Van der Peet, 2009). Ook binnen de industrie wordt steeds vaker nagedacht
over het gebruik van bio-based (grond)stoffen voor niet-voedseltoepassingen.
Bedrijven zien hier op dit gebied een toenemende mate marktniches en concurrentievoordeel.
Extra drijfveren zijn bovendien de hoge olieprijs en de trend naar
duurzame oplossingen. Het benutten van het marktpotentieel van 'bio-based'
toepassingen vraagt vaak om nieuwe ketenverbindingen. Er ontstaan steeds
meer verbindingen met sectoren en kennisgebieden buiten het eigenlijke agrarische
cluster. Het betreft onder meer verbindingen tussen de landbouwweten-