YAPISAL SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER‹LER‹ - GPoT, Global ...

K›sa süren bir kaç zoraki iflbirli¤i denemesini saymazsak, Bo¤azlar›n tarihini
Türk-Rus iliflkilerindeki sorunlar›n tarihi olarak görebiliriz. Giriflte de belirtildi¤i gibi
iki ülke aras›ndaki sorunlar›n bu hassas alana tafl›nmas› iliflkilerin ak›fl›n› köklü
bir biçimde etkileyebilecek niteliktedir. Bo¤azlar, gerek tarihi bagaj› gerekse Rusya
Federasyonu aç›s›ndan tafl›d›¤› ekonomik, siyasi, askeri ve sembolik önemi nedeniyle
Türkiye’nin d›fl politikas›nda araç olarak kullan›lmamas›, kullan›lsa bile azami
özenin gösterilmesi gereken alanlardand›r. ‹ki ülke aras›nda gereksiz krizlerin ç›kmamas›
büyük ölçüde Türkiye’nin uygulamalar›na ba¤l›d›r. Türkiye’nin bundan
sonra alaca¤› tedbirleri Bo¤azlardan geçifl rejimini düzenleyen 1936 tarihli
Montreux Sözleflmesi’nin ruhuna ve hükümlerine uygun olarak almas›, petrol flirketleriyle
mücadele ederken uluslararas› hukuku unutmamas› Bo¤azlar›n iki ülke
iliflkilerini etkilemesinin önüne geçecektir.
Hepsinden önemlisi, Türk Bo¤azlar›’n›n ayn› zamanda Rusya’n›n ve Karadeniz’e
k›y›s› olan ve bu denizde ticaret yapan ülkelerin de "bo¤az›" oldu¤unun, buradan
geçen gemiler sayesinde yutkunduklar›n›n hat›rlanmas›d›r. Afla¤›da görülece-
¤i üzere Türkiye’nin, Bo¤azlar üstündeki egemenlik haklar› zaman içinde k›s›tlanm›flt›r.
1809 Kale-i Sultani Antlaflmas›’ndan bafllayarak k›s›tlanan haklar Lozan Bo-
¤azlar Sözleflmesi ile doruk noktas›na ulaflm›fl, Montreux Sözleflmesi ile de bugünkü
normatif ve stratejik denge kurulmufltur.
Türkiye ve Rusya’ya önemli siyasi ve stratejik avantajlar sa¤layan Montreux Sözleflmesi
her türlü eksikli¤ine ve teknik aç›dan ömrünü doldurmufl olmas›na karfl›n
korunmak zorundad›r. Sözleflmenin ikinci maddesinin bar›fl zaman›nda ticaret gemilerine
tan›d›¤› neredeyse s›n›rs›z geçifl özgürlü¤ü yüzünden gözden geçirilmesine
iliflkin Türkiye’de çeflitli kesimlerden gelen talepler, Karadeniz’e ulaflan petrol
boru hatlar›n›n yak›nda devreye girmesiyle daha da artacakt›r. AIOC’nin bir sonraki
bölümde inceleyece¤imiz Bakü-Supsa hatt›n› ana ihraç boru hatt› olarak devreye
sokma çabalar›n›n da bu talepleri yak›nda tekrar canland›rmas› olas›l›¤› gözden
uzak tutulamaz.
Ancak ikinci madde için yap›lacak de¤ifliklik teflebbüslerinin Sözleflmenin tümüne
yans›mayaca¤›n›n hiçbir garantisi yoktur. Sözleflmenin çökmesi durumunda
ne bundan sonra Türkiye’nin zab›ta yetkisine dayanarak tek bafl›na düzenleme yapabilmesi,
ne de Rusya’n›n güvenlik gereksinmelerini karfl›layabilmesi mümkün
olacakt›r. Bu yüzden Montreux Sözleflmesi’nin korunmas› çercevesinde Türkiye ile
Rusya aras›nda bir stratejik ç›kar ortakl›¤›n›n oldu¤unu söyleyebiliriz.
33