YAPISAL SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER‹LER‹ - GPoT, Global ...

Hazar havzas› petrolünün Türkiye aç›s›ndan önem kazanmas› yeni de¤ildir.
Bundan önce de dünya politikas›n› etkileyen dönüm noktalar›nda bölgenin enerji
kaynaklar› Türkiye’nin ilgisini çekmifl ve Türkiye bu kaynaklar için giriflilen siyasi
mücadelelerden etkilenmifltir. ‹mparatorluk döneminde bugünkü Azerbaycan
topraklar› üstündeki güç mücadelesine pek çok kez taraf olan Türkiye, Birinci
Dünya Savafl› sona erdi¤inde Bakü’yü kontrol alt›nda tutmaktayd›. 1 Ancak Türkiye,
Sovyet yönetimi ile 1920’de vard›¤› uzlaflma neticesinde, bölgeyi 1990’l› y›llar›n
bafl›na de¤in Rus hakimiyetine b›rakm›flt›r. 2 Ankara, ‹kinci Dünya Savafl›’nda
ortaya ç›kan baz› f›rsatlar› de¤erlendirmek d›fl›nda, Sovyetler Birli¤inin çöküflüne
kadar genel bir kural olarak bölgenin sorunlar›yla ve kaynaklar›yla ilgilenmemifltir.
3 Türkiye, Ocak 1990’da Sovyet askerleri Bakü’ye girip Azerbaycan Halk Cephesi’ni
kan dökerek bast›rd›¤›nda sessiz kalm›flt›r. Ankara, 9 Kas›m 1991’de Azerbaycan’›n
ba¤›ms›zl›¤›n› tan›d›ysa da, as›l dönüm noktas› Sovyetler Birli¤i’nin çöküflüdür.
4
1991 A¤ustos darbesi ile kesin olarak bafllayan çöküfl süreci, ancak Aral›k ay›nda
Beyaz Rusya, Ukrayna ve Rusya Federasyonu liderleri aras›nda var›lan Belovezh
Anlaflmas›yla sonuçlan›nca Türkiye, yeni ortaya ç›kan ba¤›ms›z devletlerin hepsiyle
diplomatik iliflki kurmaya haz›r oldu¤unu ilan etti. 15 Aral›k’dan bafllayarak bu
iliflkiler kuruldu ve üst düzey ziyaretler bafllad›. Bu arada zaman›n Baflbakan› Süleyman
Demirel de fiubat 1992’de ilk kez Adriyatik’den Çin Seddi’ne kadar uzanan
büyük bir Türk dünyas›n›n ortaya ç›kt›¤›n› söyledi. Ayn› y›l›n Aral›k ay›nda da Türkiye,
Azerbaycan Cumhurbaflkan› Ebulfeyz Elçibey’in kiflisel davetiyle iki uzman›n›
Bakü’ye göndererek "petrol ifline" girdi. 5 Bir kaç ay sonra ise, Türkiye ile Azerbaycan
aras›nda Azerbaycan petrolünün Ceyhan’a akaca¤›na iliflkin bir anlaflma imzaland›.
5 Mart 1993’de imzalanan bu anlaflma Elçibey’e karfl› düzenlenen darbeden
sonra rafa kald›r›ld›. Ancak Hazar havzas›nda ç›kan petrolün tafl›naca¤› boru
hatlar›n›n geçece¤i güzergah için giriflilen rekabet günümüzde Türkiye ile Rusya
aras›ndaki iliflkileri etkileyen temel sorunlardan biri oldu. Her ne kadar rekabet
son zamanlarda daha gerçekçi temeller üstüne otursa da, sorunun tam olarak anlafl›ld›¤›
ve çözüldü¤ü söylenemez. 6 AIOC ana ihraç boru hatt›n›n nereden geçece¤ine
kesin olarak karar verene kadar da çözülece¤e benzememektedir. Ancak
afla¤›da görülece¤i gibi Bakü-Ceyhan projesinin gerçekleflmesinin önündeki engeller
Rusya Federasyonu’nun rekabetinden çok ekonominin mant›¤›na dayanmaktad›r.
67