YAPISAL SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER‹LER‹ - GPoT, Global ...

gibi ucu NATO üyeli¤ine aç›k bir programa neredeyse bütün eski Sovyet Cumhuriyetleri’nin
ve müttefiklerinin kat›lm›fl olmas›, Moskova için stratejik satranç tahtas›n›n
de¤iflti¤i anlam›na gelmektedir. 1945’da gücünün doru¤undayken kendi iste¤i
do¤rultusunda de¤ifltiremedi¤i Montreux rejimini en zay›f zaman›nda de¤ifltirebilmesinin
imkan› olmad›¤›n› Moskova çok iyi bilmektedir. 103
1936’da imzalanm›fl olan Montreux Sözleflmesi pek çok aç›dan modas› geçmifl
bir sözleflmedir. Milletler Cemiyeti’nden, silah sistemlerine, savafl gemilerinin s›n›fland›r›lmas›na
kadar pek çok hükmü günün gerçekleriyle uyuflmamaktad›r. Sözleflmenin
herhangi bir yerinde ç›kan bir sorunu gidermek için bafllayacak görüflmelerin nerede
duraca¤›n› flimdiden kestirmek zordur. Sözleflmenin tadili yürürlü¤e girdikten
sonraki her befl y›ll›k sürenin sonunda akid taraflardan bir veya birkaç›n›n de¤ifliklik
talebinde bulunmas›yla gerçekleflir. Baz› maddelerin de¤ifltirilmesi için önerinin
iki akid taraf taraf›ndan, baz›lar›n›n ise, bir akid tarafça desteklenmesi yeterlidir. De-
¤ifliklik önerisinin befl y›ll›k periyodlar bitmeden üç ay önce verilmesi gerekir. Diplomasi
yoluyla çözüm sa¤lanamazsa imzac›lar bir konferansta konuyu görüflmeyi taahhüd
etmifllerdir. Konferansta ticaret gemilerinin geçifli konuflulaca¤› için karar›n
oybirli¤i ile al›nmas› gerekmektedir. Oybirli¤i sa¤lanamamas› durumunda de¤iflikli-
¤in ne flekilde olaca¤› 29. maddede belirtilmemifltir.
Ancak, 28. madde sözleflmenin sona erdirilmesini basit bir beyana ba¤lam›flt›r.
Üstelik 28. maddenin ikinci paragraf›nda, sözleflmenin 1. maddesindeki geçifl ve
seyrüsefer özgürlü¤ü ilkesinin süresiz oldu¤u belirtilmifltir. Sevin Toluner’e göre bu
hükümle "akid taraflar, Montreux düzeninin ortadan kalkmas› halinde, milletleraras›
örf ve adet hukukunun öngördü¤ü geçifl serbestisi ilkesini sakl› tutmak niyetinde
olduklar›n› aç›klam›fllard›r". 104 Sözleflmenin 1. maddesinin savafl ve ticaret gemileri
aras›nda bir ayr›m yapmad›¤› gözönüne al›nd›¤›nda bar›fl zaman›ndaki geçifl
özgürlü¤ü ilkesinin yeni bir rejimde savafl gemileri için de uygulanaca¤› ortaya ç›-
kar.
Ayr›ca, 22 Ekim 1946’da iki ‹ngiliz destroyerinin Korfu Kanal›n› geçerken Arnavutluk
taraf›ndan dökülen may›nlara çarpmas›ndan do¤an sorunun görüflülmesi sonucunda
Uluslararas› Adalet Divan›’n›n 9 Nisan 1949’da verdi¤i tarihi karar uyar›nca,
uluslararas› su yollar›ndan geçiflte savafl gemilerinin zarars›z geçiflten faydalanma
hakk› oldu¤unun tescil edilmesi, Montreux Sözleflmesi’nin yerine baflka bir özel
sözleflmenin konamamas› durumunda ayn› hakk›n Türk Bo¤azlar›ndan geçiflte de
talep edilece¤ini göstermektedir. Kald› ki, 1958 tarihli Karasular› ve Bitiflik Bölge
Konvansiyonu ve 1982 tarihli BM Deniz Hukuku Sözleflmesi, zarars›z geçifl hakk›
ve transit geçifl hakk›n›n kullan›lmas›nda savafl gemileri ile ticaret gemileri aras›nda
58