YAPISAL SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER‹LER‹ - GPoT, Global ...

ortak hareket etmek için bir prensip anlaflmas›na var›lmas›n› gündeme getirdi. Sarper
ise buna karfl›l›k, sözleflmeye baflka ülkelerin de taraf oldu¤unu hat›rlatarak di-
¤erlerinin ç›karlar›n›n da gözönüne al›nmas› gerekti¤ini söyledi. 56 Tahmin edilebilece¤i
gibi görüflme çok tats›z bir ortamda geçti. Her ne kadar daha sonra Moskova’n›n
talepleri yumuflad›ysa da bu görüflme, büyük ölçüde, Türkiye’nin bundan
sonraki 46 y›l içinde Sovyetler Birli¤i’ne bak›fl›n› belirledi.
Sarper 22 Haziran 1945’de tüm Sovyet taleplerini resmen reddetti. Ard›ndan yürüttü¤ü
aktif diplomasi ile Türkiye, önce ‹ngiltere’nin daha sonra da ABD’nin deste¤ini
sa¤lad›. Temmuz ay›ndaki Potsdam Konferans›’na gelindi¤inde Ankara’n›n
potansiyel müttefikleri Sovyet taleplerini sorgulamaya bafllam›fllard›. Churchill 23
Temmuz 1945’de Stalin’e aç›kça Bo¤azlar’a üs kurulmas›n› kabul edemeyece¤ini anlatt›.
Truman ise, Bo¤azlar rejimi yönetiminin uluslararas›laflt›r›lmas›ndan yanayd›.
Sovyet lideri gördü¤ü tepki karfl›s›nda toprak taleplerinden de vazgeçti¤ini, zaten
bu taleplerin Türklerin 1925 ittifak›n› yenilemek istemeleri yüzünden gündeme geldi¤ini
söyledi. Buna ra¤men Bo¤azlar konusundaki ›srar›n› sürdürdü. Stalin müttefiklerine
"e¤er Cebelitar›k ya da Süveyfl Kanal›’nda benzer bir durum söz konusu
olsayd›, yani bir baflka devlet taraf›ndan desteklenen küçük bir devlet onlar›n bo-
¤az›n› s›ksayd›, ne yaparlard›" diye sordu. 57
Stalin’in tüm ›srar›na karfl›n Potsdam’da sorun çözülemedi, taraflar›n kendi aralar›nda
ve Türk hükümetiyle birlikte do¤rudan görüflmelerde bulunmas› karar› al›nd›.
58 Buna karfl›n, konferans sonunda yay›nlanan bildiride Bo¤azlar sorununa at›fta
bulunulmad›. Ancak Truman, 9 A¤ustos’da yapt›¤› bir radyo konuflmas›nda "Bo-
¤azlar›n bencilce kullan›m›n›n son iki yüzy›ld›r Avrupa’daki savafllar›n sebebi oldu-
¤unu" aç›klad› ve Bo¤azlardan geçiflin hiç bir k›s›tlamaya tabi olmamas›n›, yönetiminin
"uluslararas› bir otoriteye" b›rak›lmas›n› istedi. 59 Asl›nda ‹ngiltere ve Amerika’n›n
Potsdam’da gösterdi¤i direnç Bo¤azlar›n jeopolitik konumuna verdikleri
önemden çok, dünyadaki geliflmeleri izleyerek konuyu daha sonra Sovyetler ile
muhtemel bir pazarl›kta koz olarak kullanmak istemelerinden kaynaklanmaktayd›.
Ankara, Potsdam kararlar› hakk›nda resmen 26 Temmuz’da bilgilendirildi. ‹ngiliz
Büyükelçisi Maurice Peterson, ‹stanbul’da görüfltü¤ü Saraço¤lu’na Ruslara karfl› dirayetli
davranmalar› tavsiyesinde bulundu ve Truman’›n Bo¤azlar rejiminin yönetimini
uluslararas›laflt›rma önerisinden bahsetti. 60
Ankara, üç devletin kendi aralar›nda anlafl›p, Sovyetlerin Bo¤azlardan vazgeçmesi
karfl›l›¤›nda toprak taleplerine göz yummalar›ndan endiflelenmekteydi. Ermeni
diyasporas›n›n Türkiye karfl›t› propagandas›ndan, Kars ve Ardahan’›n masa üstünde
Sovyet Ermenistan›’na b›rak›lmas›ndan korkuyordu. 61 Bu yüzden Ameri-
47