YAPISAL SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER‹LER‹ - GPoT, Global ...

A¤ustos ay›n›n sonunda Amerikal›lar sadece Türklerle dayan›flma içinde olmak
gerekti¤ini anlamakla kalmam›fl, Bo¤azlarda statükonun devam› için Montreux Sözleflmesi’nin
oldu¤u gibi korunmas›n› da düflünmeye bafllam›flt›. Ekim bafl›nda Washington,
sözleflmenin gözden geçirilmesinden hiç bir sonuç ç›kmayaca¤›na ve Moskova’n›n
as›l istedi¤inin Türkiye’yi kendi etkisi alt›na almak oldu¤una iyice inanm›flt›.
84 Hatta Amerikal›lar Türklerin kendileriyle bir savunma iflbirli¤ine girmesini bile
düflünmüfllerdi. 85 21 Ekim’de çok gizli kayd› düflülen bir memorandumda Amerikan
D›fliflleri Bakanl›¤›, Ankara’n›n Sovyetler Birli¤i’nin etkisi alt›na girmesiyle hem
bu ülkeye Akdeniz ve Ortado¤u yolunun aç›laca¤›n›, hem de kendisine yönelebilecek
sald›r›lara karfl› bariyer ifllevi görece¤ini belirtmekte ve ABD’nin Türkiye’yi
diplomatik, ekonomik, ahlaki ve askeri aç›dan desteklemesi gerekti¤ini anlatmaktayd›.
86 Buna göre Washington, Bo¤azlar konusunda kararl› bir tutum izlemeli, ayn›
kararl›l›¤› Rusya’n›n toprak talepleri konusunda da göstermeliydi. Türk hükümeti
ve halk› ile dayan›flma içinde olunmal›, BM prensiplerinin korunaca¤› güvencesi
verilmeli, mali yard›mda bulunulmal›, nihayet ‹ngiltere’nin Türkiye ile 1939’da imzalam›fl
oldu¤u Karfl›l›kl› Yard›m Anlaflmas›’ndan yararlan›larak askeri malzeme deste¤i
verilmeliydi.
Washington’un bu yeni Türkiye politikas› Londra’ya bildirildi¤inde ‹ngiliz D›fliflleri
"Türklerin gerçek müttefiki olarak Amerika’dan daha kararl› davranmalar›" gerekti¤ini
düflündü. 87 White Hall, "Türkiye’ye Bo¤azlar›n ortak savunulmas›n› teklif
edebilecekleri" görüflündeydi. 88 Kas›m ay›nda 1939 Anlaflmas›’n›n günün koflullar›-
na uydurulmas› tart›fl›lmaya bafllanm›flt›.
24 Eylül’de öncekinden daha uzlaflmaya müsait ikinci Sovyet notas› geldi¤inde
Ankara’n›n kendine olan güveni geri gelmifl, ‹ngiltere ve Amerika’n›n Türkiye’nin
jeopolitik önemini görmesiyle rahatlam›flt›. Çok geçmeden ‹ngiltere ve Amerika
kendileri muhatap al›nmad›¤› halde, Sovyet notas›na cevap verdiler. 9 Ekim tarihli
Amerikan notas›nda Bo¤azlar›n savunmas›ndan Türkiye’nin sorumlu olmas› gere¤i
aç›kça ifade edilmiflti. 89 Ancak art›k ifl iflten geçmifl dünya kutuplara bölünmeye,
daha sonra paranoya haline gelecek komünizm korkusu pekiflmeye, sonuçlar› günümüzde
bile hissedilecek yo¤un bir Rus düflmanl›¤› oluflmaya bafllam›flt›. 1946 y›-
l›n›n sonuna gelindi¤inde Türkiye ile Rusya bir kez daha birbirinden kopmufltu. Bu
seferki kopufl stratejik ç›karlar›n çat›flmas›n›n yan›nda, Türkiye’nin farkl› bir ideolojik
kamp›n içinde yer almas› yüzünden çok daha derin oldu.
2.3. Günümüzde Bo¤azlar
1946 y›l›ndan sonra büyük ölçüde Türkiye’nin Montreux Sözleflmesi’ni Sovyet-
52