Türk Devletleri Birligi

TÜRK DEVLETLERİ BİRLİĞİ: KÜRESEL ENTEGRASYONUN AVRASYA MODELİ
temeli olarak teşekkül bulan Türk uygarlığı, Göktürk çağından sonra
kendisinin ikinci ve belirleyici dalgasında Türkçeyi, Uygarlık dili
olarak İslam Doğusunun uluslararası iletişim aracına dönüştürmüştür.
Bu dilde Doğu kültürünün incileri olan klasik anıtlar oluşmuştur.
Daha önce belirttiğimiz gibi, Doğunun üç büyük dilinde Arapça,
Farsça ve Türkçe eserler, divanlar yazan, ansiklopedik bilgi, derin
bilimsel, felsefi ve şiirsel idrake sahip olan Türk fikir önderleri, aslında,
bununla dünya kültüründe evrensel süreçlere ivme kazandırmış,
kültürlerarası ilişkilerin çok dillilik temellerini yaratmışlar. Hümanizm
felsefesini, teolojinin rasyonelliğini, evrensel değerlerin bütün insanlığa
ait olması fikrini, siyasi iktidarın, toplumsal yasaların adilliğini, ahlaki
ve bedensel güzelliği, aile değerlerini, ilâhî muhabbetin cazibesini
en yüksek sanatsal işçilik ve bilimsel mantıkla açabilen genel Türk
şiir, bilim ve felsefesinin klasikleri dünya kültürünün gelişmesinde
yeni bir Rönesans çağına ivme kazandırmışlardı (56, s.62 - 127;
133; 164). Türk imparatorlukları hem kendilerinin hem İslam’ın
hem de dünyanın tarihine ve kültürüne tamamen yeni bakışı ortaya
koyan sosyal bilimlerin, tarih biliminin, aynı zamanda, tıp ve doğa
bilimlerinin, coğrafya, matematik, astronomi, biyoloji ve teknolojik
bilgilerin geliştirilmesine özel dikkat vermiş, Türklerin evrensel
ideolojilerini tebliğ eden bir dava sistemi yaratmış, dünya klasikleri
eserleri bu imparatorlukların paralel dili gibi kullanılan Arapça, Farsça
ve Türkçeye tercüme edilmiştir (304). Genelde, Türk devletleri ve
imparatorlukları bünyesine dahil olan şehir ve illerde kelimenin çağdaş
anlamında çok kültürlü, çok dilli ortam oluşmuştur. Rastlantı değil,
bu dönemde hem Farsça yazan Nizami Gencevi, Mevlana Celâlettin
Rumi hem de Türkçe yazan Yunus Emre, İmadeddin Nesimi (o, Farsça
ve Arapça şiirler de yazmıştı) ünlüydüler. Hatta Türk hükümdarları
Doğu dünyasının üç lider dilinde, Türkçe, Farsça ve Arapça eserler
yazarak, siyasi birimlerin canlı sanat ve kültür hayatından ayrılmaz
olduğunu adeta tasdik etmişlerdi.
Türk uygarlığının İslamla eşit ilerlemesi kısa dönemli olmamış,
yüzyıllar boyunca devam etmiştir. Türk İslam devletlerinin Yakın ve Orta
156