Türk Devletleri Birligi

TARİHTEN DOĞAN GELECEK
verildikten sonra, özerk bölge hükümetinde Savunma Bakanı olarak
görev yapmıştır. Başkurdistan’ın milli bağımsızlığının tanınması
talebiyle defalarca Lenin, Stalin ve Trotski`yle görüşse de bir sonuç
alamamıştır. Türkistan’da Basmacı harekâtına katılmış, Türkistan
Milli Birliği’nin kurucusu ve ilk başkanı olmuştur. Rusya’daki bütün
milli bağımsızlık hareketleri bastırıldıktan sonra Türkiye’ye taşınmak
zorunda kalmıştır. Görüldüğü gibi, o dönemlerde Türk Dünyasının
her yerinden milli Türkçülük hareketlerinin liderleri Türkiye’ye
toplanmış, burada çeşitli ilişkiler kurmuş, devlet seviyesinde destek
alarak faaliyetlerini koordineli şekilde merkezleştirerek Büyük
Türkçülük Okulu kurmaya muvaffak olmuşlardır. Zeki Velidi Toğan,
kendi döneminin geniş bakış açısına sahip alimi olmuştur. Sosyopolitik
kimliğiyle Türkiye’de önemli pozisyonlarda görev yapmış, İstanbul
Üniversitesi’nde, daha sonra Avrupa’da Viyana, Bonn ve Göttingen
Üniversitelerinde profesör olarak çalışmıştır. Fakat o da diğer Türkçüler
gibi, 1944 yılında “Turancılık”la ve özellikle Sovyetler Birliği aleyhine
faaliyetlerde bulunmakta suçlanarak 10 yıl hapis cezasına mahkum
edilmiş, fakat sonradan askerî mahkemenin kararıyla beraat etmiştir.
Zeki Velidi Toğan “Genel Türk Tarihine Giriş”(1913) temel eserinde,
Türk halkları ve devletlerinin siyasi ve kültürel tarihlerini aynı
bağlamda öğrenmenin örneğini yaratmıştır (132).
Rusya’nın Volga-Ural bölgesinden Türk Tatarların temsilcisi Ayaz
İshaki (1878-1954), daha ağır koşullar ve akıl almaz zorluklar içerisinde
mücadele etmiştir. O, 1905 yılında Rusya’da imparatorluk rejiminin
devrilmesine ve halklara, aynı zamanda Rusya Türklerine bağımsızlık
verilmesine çalışan “Tancılar” gizli organizasyonunu kurmuş, “Tan”
(anlamı - “Tan yeri”) ve “Dan yıldızı” gazetelerinde çalışmıştır. Yaptığı
faaliyetlerinden dolayı tutuklanarak Sibirya’ya sürgün edilmiş, 1913
yılında serbest bırakılmıştır. Sovyetler Birliği döneminde onun bütün
eserleri (29 eser) yasaklanmıştır. Ayaz İshaki 1923 yılında Berlin’de
“Turan” Birliği’ni kurmuş, sonra Türkiye’ye gelerek burada “Türk
Yurdu” gazetesinde çalışmıştır. O, 1933 yılında Uzak Doğu’ya gitmiş,
Japonya ve Mançurya’daki Türk Tatarlarla ilişkiler kurmuştur (62, s.6
97