Türk Devletleri Birligi

ULUSLARARASI POLİTİKA VE ULUSLARARASI HUKUKTA...
Han’ın yönetimi altında Yüksek Askeri Konsey kurulur. Aynı yıl Tebriz
devrimi zafer ile sona erer. Bundan paniğe kapılanlar kim olmuştur?
Tabii ki İran yönetimi, Çarlık Rusya’sı ve İngiltere. 1910 yılının Mart
ayında İngiltere’nin Dışişleri Bakanı Edward Kari’nin bu ülkenin
İran’daki Büyükelçisi George Birly’e gönderdiği telgrafta ne pahasına
olursa olsun Settar Han’ın ve onun yakın silah arkadaşı Bağır Han’ın
etkisizleştirilmesi belirtiliyordu. İran hâkimiyeti bu talimatla onları
tuzağa düşürüyordu. Zira Settar Han Ermeni Yepremhan tarafından
vurulur. Azerbaycan Meşrutiyet Devrimi kan içinde boğulsa da o, ikinci
bir özgürlük hareketine, Muhammed Hiyabani hareketine temel olur.
Azerbaycan’ın ünlü düşünür, siyasetçi ve devrimcisi demokrat Şeyh
Muhammed Hiyabani, mücadelesine ideolojik cepheden başlamış,
özgürlük ve bağımsızlık düşüncelerini yayması ile halk arasında
ünlenmişti. Onun İran Azerbaycan’ında ilk kez olarak kurduğu
Azerbaycan Demokrat Fırkası (Partisi) 1917 yılından itibaren açık
mücadeleye başlar. Settar Han gibi onu da yine İran hükümeti, Rusya,
İngiltere ve Almanya susturmaya çalışır. 1920 yılında Tebriz’de halk
arasında nüfuz sahibi olan Azerbaycan Demokrat Fırkası’nın yönetimi
ile büyük miting yapılır. Aynı yılın 22 Haziran tarihinde Azerbaycan
Demokrat Fırkası önderliğinde Milli Hükümetin kurulması ile ilgili
karar kabul edilir. Milli Hükümetin Başkanı seçilir. Fakat bu kez de
dünya emperyalizminin işbirlikçi politikası İran’ı kurtarmaktadır.
Demokratik reformlara bir türlü hazır olmayan ve böyle girişimleri
acımasızca bastıran Fars rejimi, yabancı işbirlikçilerinin de yardımıyla
Hiyabani harekâtına da son verir.
Aynı milli ideolojilerle mücadelenin Kuzey Azerbaycan’da da
cereyan ettiğine şahit oluyoruz. 20. yüzyılın ilk yıllarından itibaren Çar
Rusya’sındaki siyasi kriz ortaya çıkıyor, milli ve ideolojik hareketler
doğuruyordu. İmparatorluğun “parçala ve yönet” politikası Azerbaycan’da
Ermenilerle Azerbaycan Türkleri arasında husumeti kasıtlı olarak
derinleştirdi (230, s.186). 1905 yılında Azerbaycan Türklerine karşı
Rus ve Ermenilerin ortak şekilde gerçekleştirdikleri katliamlara
karşı direnişi organize etmek amacı ile Azerbaycan’da ilk kez milli bir
253