Türk Devletleri Birligi

TARİHTEN DOĞAN GELECEK
gerileme nedenleri ve bu süreci durdurarak, yeniden canlanması için
kaynaklarının bulunması konusunda ciddi düşüncelerin birbiriyle
kaynaştığı zamanda başlar. Bu durum, artık klasik Türkçülüğün bütün
Türk Dünyasında giderek evrenselleşmesi sürecini oluşturmaktadır.
Tüm Asya’yı kuşatan, özellikle İslam ve Hint dünyasını çalkalayan
ulusal özgürlük hareketlerinin coşkun dalgasında Panislamizm
ve Pantürkizm gibi iki önemli eğilim, Türk dünyasının uyanışında
belirleyici ideolojik faktöre dönüşür. Sonraları bu kavramlar önemli
ölçüde değişerek ve gelişerek, İslam dünyasının ve Türk dünyasının
birliğini sağlamayı amaçlayan İslamcılık ve Türkçülük ideolojileri
olarak şekillenmiştir. Doğu ülkelerinde bu ideolojilerin uzlaşması ve
farklılıkları konusunda sürekli olarak çeşitli tartışmalar yapılmaktadır.
Doğu’nun çağdaşlaşması fikri, Azerbaycan’da daha demokratik ve laik
anlamda ilk kez Mirza Fetali Ahundzade’nin (1812-1878) eserlerinde
dile getirilmektedir. O, Doğu’da ilk defa kendi dilinde, Azerbaycan
Türkçesinde felsefi derlemeler yazmakla, Türkçe kültürün Avrupa
kültüründen geri kalmayacak bir düzeyde dram estetiği oluşturma
gücüne sahip olduğunu kanıtlamıştır. Bu nedenle de Türkçülüğün
fikir önderleri arasında Mirza Fetali Ahundzade’nin ismi ön sıralarda
zikredilmektedir. Mirza Fetali Ahundzade’yle aynı dönemde yaşamış
genç yazar Cemalettin Afgani (1838-1897), bütün Doğu ülkelerini
dolaşarak, hatta Avrupa’ya giderek, İslam’ı çağdaşlaştırarak bu
ülkelerde yeni dini politik bakış açısını temel alan çağdaş devletlerin
kurulması zaruretine kapsamlı destek bulmaya çalışmaktaydı (263,
s.108 - 112; 302, s.30 - 31).
20. yüzyılın başlarından itibaren Türkçülük, İslamcılık eğilimlerini
kendi içerisinde eriterek, Türk Dünyasının kendine özgü ideolojik, politik,
kültürel bakış açısını ortaya koymaya başlamıştır. Daha sonra gelen
kavramsallaşma sürecinde, aynı bakış açısının sistemleşen yapısına
uygun olarak, Türkçülüğün ideolojik Türkçülük, politik Türkçülük ve
kültürel Türkçülük gibi birbirine sıkı şekilde bağlı olan farklı eğilimleri
dallanarak genişliyor. Hem Osmanlı İmaparatorluğu terkibinde
bağımsız devlet yapısına sahip olan Türkler hem de genellikle Rusya
87