System euroatlantycki przed i po zakończeniu zimnej wojny. Istota ...

dowe środowisko bezpieczeństwa jest bowiem również zmienne, złożone i trudne doprzewidzenia, a ponadto pozostaje w cieniu wciąż trwającego kryzysu finansowo-gospodarczego,który jest uznawany za największy od czasów Wielkiego Kryzysu, a więc odprzełomu lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Wówczas zaburzenia światowejgospodarki przyniosły upadek demokracji w wielu państwach europejskich oraz tragicznąw skutkach II wojnę światową i zmianę porządku geopolitycznego (ładu międzynarodowego)na świecie. Nadal nie wiemy, kiedy się on skończy i jakie będą jegokonsekwencje dla Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych oraz dla innych państwcałego świata. Jego skala i głębia przekraczają granice naszej wiedzy i wyobraźni.Musimy poszerzyć naszą wiedzę o nowe horyzonty, aby lepiej zrozumieć istotę tegowielkiego kryzysu, który rozpoczął się na przełomie 2007/2008 roku i jest jednocześniebilansem zamknięcia XX wieku oraz bilansem otwarcia XXI wieku. Sygnalizuje nietylko wyczerpanie się dotychczasowych zasad międzynarodowego ładu ekonomicznego.Jest przejawem zmiany układu geopolitycznego, opierającego się na hegemonicznejroli Stanów Zjednoczonych. Rozmiary tego kryzysu wynikają z tego, że jest tokryzys pentagonalny, integrujący kumulacyjną i mnożnikową dynamikę pięciu powiązanychtrajektorii: trajektorii kryzysu finansowego, trajektorii kryzysu gospodarczego,trajektorii kryzysu porządku globalnego, trajektorii kryzysu elity globalnej, trajektoriikryzysu Wspólnoty Atlantyckiej. Choć Wspólnota Atlantycka, inaczej system transatlantycki,czyli sojusz Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej, czy szerzej Europyjest jeszcze dominującym układem sceny globalnej oraz główną siłą (fundamentem)porządku światowego, to – moim zdaniem – ten dotychczasowy, zasłużony dla pokojuświatowego system międzynarodowy przemija. Wprawdzie Ameryka zachowuje wciążnajwiększy wpływ polityczny, ale jednocześnie jest zmuszona akceptować rosnące znaczenieinnych mocarstw. Ogranicza to możliwości jednostronnego narzucania normmiędzynarodowych zarówno w sferze ekonomicznej, jak i politycznej. Może ona nadalblokować niekorzystne dla siebie inicjatywy, ale ma coraz mniejszą zdolność do wprowadzaniapozytywnego i korzystnego dla siebie programu zmian ładu międzynarodowego.Stopniowo traci więc władzę nie tylko wobec rynków finansowych i w ramachmiędzynarodowego systemu finansowego, ale również w układzie geopolitycznym 3 .Na naszych oczach powstaje nowy wielobiegunowy i wielocywilizacyjny porządekświatowy. Dwudziestolecie przełomu XX i XXI wieku uruchomiło proces głębokiegokryzysu Wspólnoty Atlantyckiej. Lata 1991–2013 pokazują wyraźnie, że WspólnotaAtlantycka była kompletnie nieprzygotowana na upadek ładu bipolarnego i rozpadsowieckiego imperium. Założono błędnie, że neoliberalny świat wolnego rynku przyniesierozwiązania, które stworzą nowy, wspaniały świat wolności, demokracji, konkurencjii dobrobytu ukształtowany na obraz i podobieństwo Pax Americana. Odrzucono koncepcjęglobalnego planowania strategicznego, podobnie jak i tworzenia nowego planu3 Patrz: H. James, International Order after the Finnancial Crisis, “International Affairs”, vol. 87, nr 3,2011, s. 524–536; G.R. Krippner, Capitalizing on Crisis. The Political Origins of the Rise of Finance, HarvardUniversity Press, Cambridge–London 2011.10