System euroatlantycki przed i po zakończeniu zimnej wojny. Istota ...

decyduje m.in. wielkość terytorium, liczba ludności, potencjał gospodarczy, wojskowy,naukowo-techniczny, zasoby naturalne oraz rodzaj i jakość prowadzonej politykizagranicznej. Arnold Toynbee, brytyjski filozof i historyk za mocarstwo uważał państwoposiadające odpowiedni potencjał polityczny, predestynujący je do wywieraniajak największego wpływu na środowisko międzynarodowe 13 . Natomiast według JanuszaStefanowicza, mocarstwem można nazwać państwo, które potęgą i siłą wpływówprzewyższa w sposób oczywisty inne państwa 14 .Ogólnie rzecz biorąc, mocarstwo to państwo, które posiada określone potencjałyi interesy oraz zdolności do ich urzeczywistniania w skali globalnej. Na status mocarstwowypaństwa składają się więc trzy zasadnicze elementy: zakres interesów, możliwości(zdolności) reagowania na sytuacje międzynarodowe i dążenie ekspansjonistyczne.Realizując swoje interesy państwa kierują się we wzajemnych relacjach – zgodniez teorią liberalizmu – zasadami umiarkowania oraz kompromisu, co pozwala na rozwiązywanieistniejących sporów w drodze negocjacji z poszanowaniem prawa międzynarodowego15 . Czy rzeczywiście tak jest w obecnej praktyce i działalności systemueuroatlantyckiego? Spróbuję na te i inne pytania dotyczące systemu euroatlantyckiegooraz jego miejsca i roli w multipolarnym ładzie międzynarodowym odpowiedzieć odwołującsię do różnych teorii naukowych, m.in. realizmu, konstruktywizmu, ale przede wszystkimdo istoty teorii liberalizmu i neoliberalizmu. W centrum zainteresowania tego nurtu,odwołującego się do wielu tradycji, leży wewnętrzna polityka państwa i indywidualneprawa jednostek. Chociaż liberalizm – podobnie jak realistyczna wizja świata – uznajeistnienie międzynarodowej anarchii, rozumianej jako brak podmiotu regulującego stosunkimiędzy państwami, nie zgadzając się z twierdzeniem, że musi ona prowadzić dokonfliktów i wojen. Liberałowie świadomi trudności związanych z zaprowadzeniem sprawiedliwości,koncentrują się na poszukiwaniach sposobów harmonizacji interesów międzypaństwami. Podkreślają przy tym znaczenie współpracy międzynarodowej, która ichzdaniem sprzyja większej wolności i realizacji wspólnych korzyści.W ramach liberalizmu mieści się koncepcja wolnego handlu zakładająca, żewymiana dóbr prowadzi do współzależności, która przyczynia się do pokoju ponieważpodnosi ewentualne koszty wojen. W interesie każdego państwa leży rozwójwięzi ekonomicznych i współpracy gospodarczej z pozostałymi aktorami. W tych okolicznościachkażdorazowe użycie siły prowadzi do zachwiania równowagi systemu,stając się nieopłacalne dla wszystkich jego uczestników. Usuwanie barier w handlumiędzynarodowym ma przeciwdziałać egoistycznemu zachowaniu państw na areniemiędzynarodowej i sprzyjać zacieśnianiu ich współpracy politycznej na rzecz pokojui bezpieczeństwa międzynarodowego.13 Patrz: A. Toynbee, The Word Afyer the Peace Conference, University Press, Oxford 1925, s. 46.14 Patrz: T. Łoś-Nowak (red.), Encyklopedia politologii, tom V: Stosunki międzynarodowe, WydawnictwoUniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002, s. 221.15 Patrz: S. Tadjbakhsh, A.M. Chenoy, Human Security: Concepts and Implications, Routledge, Nowy Jork2007, s. 83–89.15