Języki Obce W Szkole n r 4/2008 wrzesień/październikBibliografiaBernaus M. (2005), La coexistence de plusieurs langueset cultures. Un défi pour l’Union Européenne, w: „LesLangues modernes” 4, s. 46-56.Canut C. (1996), Dynamique plurilingue et imaginaire linguistiqueau Mali: entre adhésion et résistance au bambara,w: „Langage et Société” 78, s. 55-76.Cuq J.P. (red.) (2003), Dictionnaire de didactique du françaislangue étrangère et seconde, Paris: Clé International.Cuq J.P., Gruca I. (2005), Cours de didactique du françaislangue étrangère et seconde, Grenoble: Presses universitairesde Grenoble.Dutka A., Pilecka E. (1996), Introduction à la phonétiquedu français contemporain, Warszawa: Publikacje InstytutuRomanistyki UW.Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się,nauczanie, ocenianie (2003), Rada Europy, Warszawa:Wydawnictwa CODN.Furdal A. (2000), Językoznawstwo otwarte, (wyd. III), Wrocław– Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im.Ossolińskich.Girault L. (1999), De l’authenticité en classe de FLE, w: „Travauxde didactique du FLE” 42, s. 45-89.Grzegorczykowa R. (2007), Wstęp do językoznawstwa, Warszawa:Wyd. Nauk. PWN.Heinz A. (1978), Dzieje językoznawstwa w zarysie, Warszawa:PWN.Izert M., Pachocińska E. (2002), Wstęp do językoznawstwaogólnego, Warszawa: Publikacje Instytutu RomanistykiUW.Komorowska H. (2005), Metodyka nauczania języków obcych,Warszawa: Fraszka Edukacyjna.Korwin-Piotrowska D. (2006), Powiedzieć świat. Kognitywna analizatekstów literackich na przykładach, Kraków: TowarzystwoAutorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.Kurcz I. (1992), Pamięć, uczenie się, język (cz. I), Warszawa:Wydawnictwo Naukowe PWN.Laporte P.-É. (1993), Les nouvelles stratégies en faveur du pluralismelinguistique à la fin du XXe siècle, w: „Actes du ColloqueLe français, langue pour l’Europe”, 18-19 novembre 1993,Bruxelles, http://www.cslf.gouv.qc.ca/publications.Łuczyński E., Maćkiewicz J. (2000), Językoznawstwo ogólne– wybrane zagadnienia, Gdańsk: Wydawnictwo UniwersytetuGdańskiego.Markowski A. (red.) (1999), Nowy słownik poprawnej polszczyznyPWN, Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.Niemierko B. (2007), Kształcenie szkolne. Podręcznik skutecznejdydaktyki, Warszawa: Wydawnictwa Akademickiei Profesjonalne.Saussure F. de (2007), Kurs językoznawstwa ogólnego, tłum.K. Kasprzyk, Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.Weinsberg A. (1983), Językoznawstwo ogólne, Warszawa:PWN.Wierzbicka A. (2007), Słowa klucze. Różne języki – różnekonteksty, Warszawa: Wydawnictwa UniwersytetuWarszawskiego.Wilczyńska W. (2005), Introduction à la didactique du françaislangue étrangère, (wyd. II), Kraków: WydawnictwoFLAIR.(luty 2008)Małgorzata Izert 1Uniwersytet WarszawskiJęzyk a interkulturowośćKonstrukcje NN (nom+nom) w języku francuskim i polskim –próba klasyfikacjiKonstrukcje typu un service éclair, une visitecatastrophe, un débat marathon, un effet miraclew języku francuskim oraz dieta cud, kobieta demon,impreza odlot, samochód wypas w językupolskim są obecnie niezwykle często używanew mediach, reklamach i ogłoszeniach. Siłą rzeczyprzenikają do języka odbiorców, zwłaszczamłodych. Konstrukcje z dwoma rzeczownikami1Dr Małgorzata Izert jest adiunktem w Zakładzie Językoznawstwa Romańskiego w Instytucie Romanistyki Uniwersytetu Warszawskiego.26
n r 4/2008 wrzesień/październik Języki Obce W Szkolezazwyczaj w tym samym przypadku nie są jednakzleksykalizowanymi złożeniami pisanymiłącznie lub z łącznikiem jak na przykład: un wagon-restaurant,un réveille-matin, un timbre-poste,une station-service oraz radiotelefon, klub-kawiarnia,kupno-sprzedaż, baba-chłop.Konstrukcje binominalne w języku angielskimlub niemieckim nie dziwią nikogo. Są kanoniczne.Natomiast w języku francuskim najczęstszesą syntagmy binominalne ze wstawionym przyimkiemmiędzy dwa rzeczowniki, np. une maisonen bois, un chien de berger, une tasse à café lubzleksykalizowane złożenia, a w języku polskimdrugi rzeczownik występuje w dopełniaczu lubpo przyimku, np. dom ojca, sukienka mamy, domz drewna, klatka na ptaki. Ponadto w gramatykach,nawet jeśli opisuje się takie konstrukcje, nie majednolitego stanowiska co do funkcji pełnionejprzez drugi rzeczownik.W tym artykule próbuję znaleźć odpowiedź nanastępujące pytania: Jaką funkcję pełni drugi rzeczownik?Czy wobec głównego rzeczownika jestw relacji apozycji, czy może jest epitetem? Czyw ogóle można nadać jedną wspólną etykietkęwszystkim konstrukcjom tego typu?Etymologia i definicjeterminówTerminy apozycja (apposition) i epitet (épithète)mają etymologicznie to samo znaczenie. Zarównopierwszy pochodzący z późnej łaciny appositio –‘przydawanie’ z łac. appositus, p.p. od apponere– ‘przydawać’, jak i drugi pochodzący z greckiegoepitheton – ‘dołożony lub przydawka’ (por. Słownikwyrazów obcych, PWN) odnoszą się do terminuumieszczonego obok innego terminu w celusprecyzowania jego znaczenia. Odwołanie się doetymologii niewiele więc daje.W tradycyjnych gramatykach francuskich funkcjaapposition jest interpretowana niejednoznaczniei nieprecyzyjnie. Mówią one, że funkcja appositionpolega na dodaniu dodatkowych informacjido rzeczownika głównego 2 .Wyróżnia się najczęściej apposition attachée(też apposition conjointe), np. un professeur femme,le mot gueux, le roi Soleil, un enfant prodige,la ville de Paris, i appostion détachée (appositiondisjointe), np. le directeur, un homme discret; lesalbatros, les oiseaux des mers itd.Według tradycyjnych gramatyk funkcję epitetupełni przede wszystkim przymiotnik, ale dopuszczasię w tej funkcji również imiesłów (participepassé et participe présent) i grupę przyimkową,np.: une grande maison, un problème résolu, unefille charmante, marchand de sable 3 .W gramatykach polskich sytuacja nie przedstawia się inaczej. Uczeń szukający różnicy międzytymi terminami nie znajdzie jej. Wyjaśnienia hasełapozycja i dopowiedzenie mówią, że jest to przydawkarzeczowna, która może też być nazwanadopowiedzeniem 4 . Po hasłem przydawka rzeczownaprzeczytamy, że jest to „przydawka wyrażonaza pomocą rzeczownika w tym samym przypadku,2Apposition: „un élément nominal placé dans la dépendance d’un autre élément nominal” (Grevisse, par. 334).„L’apposition est un nom (...) qui se joint à un nom pour indiquer, comme le ferait une épithète, une qualité de l’être ou del’objet dont il s’agit (...); dans un sens plus large, elle ne sert parfois qu’à renforcer le nom” (Grevisse, par. 341).3„L’épithète (...) sert à mettre en relief tel ou tel caractère de l’être ou de l’objet dont on parle” (Grevisse, par. 336).„Nous réserverons le termes d’apposition au nom, celui d’épithète à l’adjectif” (G. Mauger, Grammaire pratique du françaisd’aujourd’hui, s. 42).„L’épithète conjointe, qu’elle suive ou précède le nom, elle exprime généralement une qualité étroitement associée, parfoismême inhérente à l’être” (G. Mauger, Grammaire pratique du français d’aujourd’hui, s. 45).4„Apozycja, (...) przydawka rzeczowna, która zawsze pozostaje w składni zgody z wyrazem określonym i jest umieszczana ponim, np. miasto Warszawa, piec gigant, kobieta murarz. Chociaż jest wyrazem określającym, przyznaje się jej równorzędnośćw stosunku do wyrazu określanego, a nawet funkcję orzekającą ze względu na znaczenie i takie cechy formalne jak pauzyoddawane w piśmie przecinkami i intonacja, np. Nauczyciel historii, sceptyk, nie przyjął wyjaśnień. W polskiej składni bywateż nazywana dopowiedzeniem” (Słownik szkolny, WSiP, 1990, s. 16).Apozycja – „przydawka rzeczownikowa zgadzająca się w przypadku i liczbie z rzeczownikiem podstawowym, stanowiącajego określenie jakościowe, np. miasto Kraków, za króla Stasia; dopowiedzenie” (sjp.pwn.pl).Dopowiedzenie rzeczowne, rozwinięta przydawka rzeczowna, np. Wrzasnął derkacz, pierwszy skrzypek łąki. Zob. też: apozycja(Słownik szkolny, WSiP, 1990, s. 37).27