Tefekkür

DÜNYA
DÜNYA
kileri sonucunda ve uzun yılların vermiş olduğu
tecrübelere dayanılarak hazırlanmış olan “şiddet
cetvelleri”ne göre değerlendirilmektedir.
Diğer bir deyişle deprem şiddet cetvelleri, depremin
etkisinde kalan canlı ve cansız herşeyin
depreme gösterdiği tepkiyi değerlendirmektedir.
Önceden hazırlanmış olan bu cetveller,
her şiddet derecesindeki depremlerin insanlar,
yapılar ve arazi üzerinde meydana getireceği
etkileri belirlemektedir.
Bir deprem oluşumunda bu depremin
her-hangi bir noktadaki şiddeti belirlemek istenildiğinde,
orada meydana getirdiği etkiler
gözlenir. Bu izlenimler, şiddet cetvelinde tanımlanan
hangi şiddet derecesine uygunsa,
depremin şiddeti, o şiddet olarak değerlendirilir.
Örneğin, depremin neden olduğu etkiler şiddet
cetvelinde 8 şiddet olarak tanımlanan bulguları
içeriyorsa o depremin şiddeti 8 olarak
saptanır. Deprem şiddet cetvelinde şiddetler
romen rakamlarıyla gösterilmektedir. Bugün
kullanılan başlıca şiddet cetvelleri değiştirilmiş
Marcalli Cetveli (MM) ve Medvedev-Sponheur-Karnik
(MSK) şiddet cetvelidir. Her iki
cetvelde 12 şiddet derecesini kapsamaktadır.
Bu cetvellere göre, şiddeti 5 ve daha küçük
olan depremler genellikle yapılarda hasar
meydana getirmezler ve insanların depremi
hissetme şekillerine göre değerlendirilirler.
6-12 arasındaki şiddetler ise, depremlerin
yapılarında meydana getirdiği hasar ve arazide
oluşturduğu kırılma, yarılma, heyelan gibi
bulgulara dayanılarak değerlendirilmektedir.
4- Magnitüd: Deprem sırasında açığa çıkan
enerjinin bir ölçüsü olarak tanımlanmaktadır.
Enerjinin doğrudan doğruya ölçülmesi imkânı
olmadığından, ABD’den Prof. C. F. Richter
tarafından bulunan bir yöntemle depremlerin
aletsel bir ölçüsü olan “Magnitüd” tanımlanmıştır.
Prof. Richter bir depremin magnitüdü
olarak episantrdan 100 km. uzaklıkta ve sert
zemine yerleştirilmiş özel bir sismografla
(2800 büyütmeli, özel periyodu 0,8 saniye ve
%80 sönümü olan bir Wood- Anderson Torsiyon
Sismografı ile) kaydedilmiş zemin hareketinin
mikron cinsinden (1 mikron- 1/1000 mm)
ölçülen maksimum genliğinin 10 tabanına
göre logaritmasını tanımlamıştır. Magnitüd,
depremin şiddeti gibi bir noktadan bir noktaya
değişmemektedir. Oluşan her depremin bir
tek magnitüd değeri vardır. Magnitüddeki bir
birimlik artış, depremin titreşim enerjisinde 32
kat artış meydana getirmektedir. Bugüne kadar
kaydedilmiş en büyük deprem 8,75 magnitüdlüdür.
TÜRKiYE’NiN DEPREM BÖLGESi
Genel bir gruplama yapıldığında ülkemizdeki
ana deprem bölgeleri dörde ayrılabilmektedir.
1- Kuzey Anadolu Deprem Zonu: Bu deprem
kuşağı Batı’da Biga Yarımadasından başlayıp
Marmara Bölgesini içine alarak, Bolu Kurşunluamasya-Erzincan’dan
Van gölüne kadar
uzanmaktadır.
Daha detaylı bir tanımlama, Yenice- Gönen
Manyas ve Bursa üzerinden Sakarya Nehri,
Mudurnu vadisi- Bolu- Gerede- Çerkeş ve Ilgaz’ın
kuzeyinden, Havza- Ladik yakınlarından
Amasya ve Yeşilırmağı takiben Kelkit vadisi,
Reşadiye- Refahiye’nin kuzeyinden Erzincan
Ovasına, Oradan Fırat’ı keserek Karlıova- Çaylar-
Varto, Hamurpet Gölü ve Van Gölü’nün
kuzeyinden İran sınırına ulaşan fay serisi
“Kuzey Anadolu Fay Zonu” olarak isimlendirilmektedir.
Karadeniz sahil dağları eksenine
paralel durumda uzanan bu fay serisinin toplam
uzunluğunun 1600 km. civarında olduğu
belirtilmektedir.
Deprem yönünden çok aktif olan bu bölgede
büyük depremler meydana gelmiştir. Örneğin,
26 Aralık 1939 Erzincan depremi, 20 Aralık
1942 Erbaa depremi, 26 Aralık 1943 Havzalâdik
depremi, 1 Şubat 1944 Bolu- Gerede-Çerkez
depremi, 13 Ağustos 1951 Kurşunlu- Ilgaz
depremi, 26 Mayıs 1957 Abant- Bolu depremi
ve 19 Ağustos 1966 Varto depremi büyük depremler
arasında belirtilmektedir. 1909 ile 1967
yılları arasında bu bölgede, bir tanesinin magnitüdü
8 olmak üzere, magnitüdü 6 veya daha
büyük olan 30’dan fazla depremin oluşu bu
zonun çok yüksek bir sismik aktiviteye sahip
olduğunu ve ne derecede önemli bulunduğunu
göstermek açısından iyi birer kanıttır.
2- Batı Anadolu’da Deprem Zonu: Türkiye’nin
batı kısmını kapsayan bu alan Edremit
Körfezinden, güneyde Güney Anadolu kıvrım
larının sınırladığı Akdeniz’e kadar uzanmaktadır.
Büyük ve Küçük Menderes ile Gediz vadileri
ve bu vadilerin içerisindeki fay sistemi ile
Edremit Körfezi ve Kerme Körfezi gibi yerel çöküntü
alanları bu zonun önemli deprem kaynaklarıdır.
Bölgenin güneybatı sahilleri ile Girit
adası arasında kalan yörede, derinliği 60 km.
den fazla ve odak noktası orta derinlikte olan
depremlerin yoğunlaştığı görülmektedir. Bu
zon, Batı Anadolu çöküntü (graben) havzaları
olarakta isimlendirilmektedir.
3- Doğu Anadolu Deprem Zonu: İsrail toprakları
içerisindeki Ölü Deniz fay zonu ile bağlantılı
olduğu bilinen bu zon, Lübnan ve Suriye
üzerinden ülkemize ulaşmakta ve Antakya,
Amik Ovası, İslahiye, Maraş, Gölbaşı, Sivrice
(Hazar Gölü), Palu, Bingöl civarından geçerek
Karlıova civarında Kuzey Anadolu Fay Zonu ile
birleşmektedir.
Yakın geçmişte ve günümüzde sakin olarak
gözüken bu bölgede özellikle Antakya civarında,
tarihî devirlerde büyük depremler olduğu
bilinmektedir.
4- Yerel Episantr Zonları:
Güneydoğu Anadolu’da Urfa’da, Orta Ana
dolu’da Afyon-Akşehir çukurluğu deprem episantr
bölgeleri olarak bilinmektedir. Ayrıca,
Ankara-Eskişehir kırık bölgesi, Kırşehiryerköy,
Kayseri, Isparta, Burdur (Göller Bölgesi) yöreleri
de ayrı episantr alanları olarak belirlenebilmektedir.
DÜNYA DEPREM BÖLGELERİ
Genel olarak Pasifik çevresi kuşağı ve
Ak-deniz, Alp-Himalaya kuşağı olmak üzere iki
ana gruba ayrılabilmektedir. Gutenberg Richter’in
incelemelerine göre depremler nedeniyle
açığa çıkan enerjinin %80’i Pasifik kuşağında,
%15’i Akdeniz kuşağında geri kalan %5’i de
diğer deprem bölgelerinde oluşan depremlerden
ileri gelmektedir. Yine açığa çıkan enerjinin
%85’i sığ odaklı depremlerden, %12’si orta
derin odaklı depremlerden ve geri kalan %3’ü
de derin odaklı depremlerden ileri gelmektedir.
Deprem nedeniyle yıllık açığa çıkan toplam
enerjinin %80’inden fazlası sayıları 10 kadar
diyebileceğimiz magnitüdü 7,5 ve daha büyük
olan depremlerden ileri gelmektedir.
Yukarıda genel olarak verilen iki büyük deprem
kuşağında bir takım alt gruplara ayrılmaktadır.
Pasifik Çevresi Kuşağı:
1- Kuzey Amerika: Alaska ile Meksika Körfezi
arasında kalan bölge Kuzey Amerika bloku
olarak tanımlanmaktadır. Bu bölgede ana fay
sistemi San Andreas Fayı bilinen sistem olup
sığ derinlikteki depremleri kapsamaktadır. Bilinen
en büyük depremi 1906 San Fransisko
ve 1964 Alaska depremleridir. 2- Orta Amerika
Meksika: Batıdaki okyanus çukurluğunda sığ
ve sık sık orta derinlikte depremler olmaktadır.
Doğuda da şiddetli depremlerin oluştuğu Karabiyen
denizi çukurluğu bulunmaktadır.
Peru- Ekvator- şili: Peru- Ekvator ve şili bölgeleri
yoğun bir sismik aktiviteye sahip bölgeler
olup, çok sayıda sığ odaklı depremler görülmektedir.
Bilinen en büyük depremi 22 Mayıs
1960 şili depremidir. 1904 ile 1954 arasında
mağnitüdü 8’den büyük olan 12’den fazla
büyük deprem ki bunlardan 7’si şili bölgesine
132 133