You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
MADDENİN YAPISI<br />
MADDENİN YAPISI<br />
Mutlak sıfır;<br />
En düşük sıcaklık mutlak 0 -273,16 derece<br />
olup ulaşılması imkânsızdır.-273,16 ya derecenin<br />
milyonda biri kadar yaklaşılmıştır.<br />
Kelvin eksi sayıların kullanılmadığı mutlak sıcaklık<br />
ölçeği olan(kelvin) celsiuus (c) derecesine<br />
273 eklemekle bulunur.<br />
Buna göre;<br />
37 derece olan vasat ısısı 310 k Antarktika’daki<br />
en düşük sıcaklık 185 k.ayın gece tarafındaki<br />
yüzeyi 100 k Merkür’ün güneşe bakmayan yüzeyi<br />
90 k. Mars’taki en yüksek sıcaklık 120 k.en<br />
uzak gezegen plâton’un sıcaklığı 40 k.evrenin<br />
genel sıcaklığı 3 k’dir. Laboratuvarlarda sıvı<br />
Helyum ’un buharlaştırılması ile 0,83 k sıcaklıkta<br />
daha hafif helyum -3 kullanılmış 0,00002<br />
k inmek mümkün olmuştur.<br />
Parlaklık<br />
Bizim (Samanyolu) galâksimizde en parlak yıldız<br />
(rigel)’dir. Güneşten 23 bin katı daha aydınlıktır.<br />
Komşumuz olan büyük Macellan bulutunda<br />
bulunan S.Doradus adlı yıldız, güneşten<br />
5.000 daha parlaktır. Süper nova patlamasında<br />
bir yıldız çok kısa süre için; S. Doradus’un<br />
6.000 katı güneşin 10 milyar katı parlaktır.<br />
Bütün maddeler, mutlak sıfırın üzerindeki bütün<br />
sıcaklıklar elektro manyetik radyasyon<br />
dalgaları yayarlar. Belli bir dalga boyu, kendisine<br />
tekabül eden bir sıcaklığın göstergesidir.<br />
Yayınladığı radyasyonun dalga boyundan<br />
bir yıldızın sıcaklığı anlaşılabilir. Dalga boyları<br />
çok uzundan çok kısaya kadar uzanan geniş<br />
bir yelpaze içinde dağılırlar, arada bir yerdede<br />
doruk çizerler. Sıcaklık arttıkça dalga boyu<br />
kısa dalga bölgesine yani daha enerjik bölgeye<br />
kayar.600 derecenin altındaki sıcaklıklarda bir<br />
cismin yayınladığı radyasyon ya radyo dalgaları<br />
bölgesinde veya daha kısa olan mikro dalga<br />
bölgesinde ya da kızılötesi bölgesindedir.<br />
Bu üç grup radyasyon gözün retina tabakasına<br />
etkilemez. Mutlak sıfır ile 600 derece arasındaki<br />
bir sıcaklıkta bulunan bir çelik parçasının<br />
sıcaklığı hissedilir fakat yayınladığı radyasyon<br />
gözle görülemez.600 derecenin üzerindeki sıcaklıklarda<br />
ise radyasyon kısmen görünür ışık<br />
bölgesine kayar.<br />
Başlangıçta görülen ışığın sadece en uzun<br />
dalgalı olanı olarak cisim kızıl kor hâlinde görülür.<br />
Sıcaklık yükseldikçe daha kısa dalgalı<br />
radyasyonlarda görülmeye başlar. Cisim turuncu<br />
rengini alır daha sonra spektrumdaki<br />
bütün renklerin ortaya çıkmasıyla beyazlaşarak<br />
akkor hâline gelir. Yüksek sıcaklık görünen<br />
ışığa karşılık gelmektedir. Çok sıcak bir cismin<br />
gözle görülmesini önlemenin bir yolu o cismi<br />
soğuk bir başka cisimle örtmektir. Yeryüzünün<br />
çok sıcak olan iç bölgesinin gözümüze görünmemesinin<br />
nedeni soğuk bir yer kabuğu ile<br />
çevrilmiş olmasıdır. Parlaklık “kadir” ölçeği ile<br />
ölçülmektedir. Yıldızlar parlaklık derecelerine<br />
göre de sınıflandırılırlar.<br />
Birinci kadirden en parlak olan sirius’dur. Bu<br />
yıldız birinci kadir yıldızlarının en sönüğü olan<br />
castor’un yaklaşık 16 katı, teleskoplarla görülebilen<br />
en sönük yıldızın ise 15 milyar katı<br />
daha parlaktır. Sirius’dan daha parlak cisimler<br />
arasında, belirli zamanlarda Jüpiter, Mars ve<br />
Venüs vardır. Venüs en parlak olduğu sıralarda<br />
sirius’tan 15 kat daha parlaktır. Dolunay<br />
es-nasında ay, Venüs’ten 2000 kat daha parlaktır.<br />
Güneş, dolunayın 525,000 katı, Venüs’ün<br />
1 milyar katı, sirius’un 15 milyar katı daha parlaktır.<br />
10 parsek 32,6 ışık yılı uzunluğunda bir mesafedir.<br />
Bir cismin bizden 10 parsek uzaklıktaki<br />
kadirine “mutlak –kadir” denir. Güneşin mutlak<br />
kadiri 4,7’dir. Sirius 2,65 parsek mesafede olup<br />
mutlak kadiri 1,3’dür. Mesafe faktörünü ortadan<br />
kaldıran mutlak kadir hesabına göre sirius<br />
güneşin 23 katı daha parlaktır. Birinci kadirden<br />
yıldızlar arasında bize en uzak olanı 165 parsek<br />
mesafedeki rigel yıldızı gökyüzündeki en<br />
parlak yedinci yıldı z olup mutlak kadiri – 6,2<br />
‘dir. Rigel gerçekte sirius’un 1000 katı, güneşin<br />
ise 23,000 katı daha aydınlıktır. Rigel bizim galaksimizde<br />
bilinen en parlak yıldızdır.<br />
Komşumuz olan büyük Macellan bulut’unda<br />
bulunan S. Doradus adlı bir yıldız 45,000 parsek<br />
uzaklığında olup mutlak kadiri 9,5 ile rigel’den<br />
20 kat, güneşten de 500,000 kat daha<br />
parlaktır. Eğer s. Doradus güneşimizin yerinde<br />
olsaydı, etrafında pluto’nun 17 katı uzaklıkta<br />
dolaşan bir gezegenle bulunanlar, onu bizim<br />
güneşi gördüğümüz parlaklıkta görürlerdi. Bir<br />
süpernova patlamasında bir yıldız çok kısa bir<br />
süre için 19 kadir parlaklık verir. Bu parlaklık, s.<br />
Doradus’un 6000 kadı, güneşin ise 10 milyar<br />
katıdır. Galaksimizin mutlak kadiri -22,8 olarak<br />
hesaplanmıştır.<br />
10 parsek mesafede tek bir ışık kaynağı gibi<br />
görünen ama bir süpernovadan daha aydınlık<br />
olan cisimler kuasarlardır. Bunlar son derece<br />
yoğun galaksi çekirdekleridir. Kuasarlar o derece<br />
aydınlıktırlar ki yüzlerce milyon parsek<br />
mesafeden dahi görülebilirler.<br />
Tipik bir kuasar yüz adet galaksinin aydınlığında<br />
parlar. Güneşin 2 milyon katı daha uzaklıkta<br />
olmasına rağmen bir kuasar 10 parseklik bir<br />
mesafede bile -28’lik bir mutlak kadire sahiptir.<br />
1937 yılında 3c279 kuasarının fotoğraflarından,<br />
2 milyara parsek mesafede -31<br />
mutlak kadirde 10,000 tane galaksiye eşit bir<br />
aydınlık vermiş olduğu anlaşılmıştır. 3c279<br />
kuasarının 10 parseklik bir uzaklığa yerleştirildiği<br />
düşünülürse vereceği aydınlık güneşin<br />
100.000.000.000.000 katı s. Doradus’un<br />
500.000.000 katı olurdu. 3c279 bugüne kadar<br />
bilinen en aydınlık cisimdir.<br />
Kuantum Kromodinamiği<br />
Maddenin atomlardan yapıldığının hepimiz biliriz.<br />
Atomların da bir çekirdek ve onun etrafında<br />
dolaşan elektronlardan oluştuğunu da bilmeyen<br />
hemen hemen yoktur. Hatta çoğumuz<br />
çekirdeğin protonlar ve nötronlardan meydana<br />
geldiğini de bilir.<br />
Peki ya protonların ve nötronların iç yapısında<br />
ne var? İçinizden bazılarının ben bunu biliyorum,<br />
bir proton ya da nötronun içinde üç tane<br />
kuark vardır. Dediğini duyar gibiyim. Bu cevap<br />
yanlış değil, bir proton yada nötronun üç kuartan<br />
oluştuğu doğru. Herhangi bir temel taneciklere<br />
giriş kitabına bakan herkes şu basitleştirilmiş<br />
resmi görür;<br />
Bir proton iki tane “up” iki tane “down” kuarktan<br />
oluşur. Ancak bu görüntü gerçeğin tam<br />
olarak net bir fotoğrafını yansıtmıyor. Gerçek<br />
çok daha karmaşık ve çok daha ilginçtir.<br />
Bir proton üç kuarktan oluşur fakat bu üç kuark<br />
protonun toplam kütlesinin yalnızca %2<br />
sini meydana getirir. Bu kuarklar protonun<br />
içinde ışık hızına yakın bir hızla sürekli hareket<br />
ederler ama başka parçacıklardan oluşan<br />
bir bulutun içine hapsolmuş durumdadırlar.<br />
Pro-tonun kütlesinin geri kalan kısmını oluşturan<br />
bu bulutun içindeyse çok kısa bir süre ortaya<br />
çıkıp daha sonra kaybolan başka kuarklar<br />
ve en önemlisi, kuarkları bir arada tutan kuvveti<br />
ileten gluonlar vardır. Gluonlar kütlesizdir<br />
ama protonun enerjisinin çoğunu onlar oluşturur.<br />
Dolayı sıyla protonun kuarklardan çok<br />
gluonlardan oluştuğunu söylemek daha doğru<br />
olacaktır. Protonların, nötronlardın ve hadron<br />
adı verilen diğer bütün parçacıkların içindeki<br />
bu zengin yapıyı açıklayan kurama kuantum<br />
kromodinamiği adı veriliyor.<br />
602 603
Change language