You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
SU<br />
SU<br />
ısınmanın şelşnin erimesi için yeterli olmaması<br />
gerek. Ama yüzeyde oluşan su, buzdaki<br />
çatlak ve yarıklardan girerek onları parçalıyor.<br />
Sonuç olarak da buz şelş, binlerce buzdağına<br />
dönüşüyor. Önlerindeki şeşerin sağladığı korumayı<br />
yitiren buzullar, çok daha çabuk eriyebilir.<br />
işte bu da denizlerin yüzeyinin 10 cm kadar<br />
yükseldiği biliniyor. Eğer dünyadaki tüm buzullar<br />
erirse- ki çok uzak bir mümkünlık- o zaman<br />
denizlerin yüzeyi 100 m yükselir.<br />
azalmasına yol açtığını belirlediğini söyleyen<br />
uzmanlar, planktonların denizlerdeki yaşam<br />
zincirinin en önemli halkası olduğuna dikkat<br />
çektiler. Yeni Zelanda’daki Stanford Üniversitesi<br />
profesörlerinden jeofizikçi Kevin Arrigo,<br />
bu durumun penguenlerin ölmesinin ötesinde<br />
bölgedeki büyük canlıları etkileyebileceğini belirtti.<br />
Dünyadaki “imparator” türü penguenlerin<br />
yüzde 25’i, “Adelie” türü penguenlerin de yüzde<br />
30’u<br />
sı dönemler olarak adlandırılan ara dönemlerde<br />
birbirinden ayrılmış sekiz buzul çağı geçirdiği<br />
biliniyor. Birkaç bin yıl sonra yeni bir buzul<br />
çağının başlayacağını tahmin ediyorlar.<br />
Sıkıştırılmış bir buz kütlesi belli bir kalınlığa<br />
ulaştığında öylesine ağırlaşır ki, biçimi bozulmaya<br />
ve hareket etmeye başar. Buzun özellikleri<br />
ve yer çekiminin etkisi, buzulların çok yavaş<br />
bir biçimde akmasına neden olur. Sürtünme<br />
en büyük buz kütlesini oluşturuyor. Buz örtüsünün<br />
kalınlığı, kara parçasının bazı bölgelerinde<br />
üç kilometreyi buluyor. Geçtiğimiz yılın<br />
önemli bulgularından bir başkası da, bu buz<br />
tabakasının tehlike altında olduğuydu. Hesaplamalara<br />
göre, Grönland’ın kuzeybatısını kaplayan<br />
buz tabakası, son 40 yılda, her yıl 10-15<br />
santimetre incelmiş. Araştırmacılara göre bu<br />
eğilim, uzun vadede önemli oranda incelmeyi<br />
işaret ediyor.<br />
109- (Basından- yayın ve tarih belirtilmemiş)-<br />
101 .madde ile aynı küpür<br />
Buzulun altındaki yanardağlar<br />
Amerikan atom denizaltısı özel sonar cihazları<br />
yardımıyla, arktik buzulun altında, geçtiğimiz<br />
yüzyıllarda henüz aktif olan iki yanardağ<br />
saptadı. “USS Hawkbill” denizaltısında algılanan<br />
sonar yankılamaları tortu örtüsü bulunmayan<br />
lav akıntılarına işaret etmekte. Bu ili<br />
magma kütlesinden biri 1999 yılında ilk kez<br />
sismik olarak aktif olan bir bölgede yer almakta.<br />
Sualtı volkanları tam olarak, Kuzey Buz<br />
Denizinden Antartik bölge,sen doğru 16 000<br />
km gerilmekte olan orta Atlas Okyanus sırtının<br />
yavaş yavaş açılmaya devam eden bölgesindeki<br />
Gakkel sırtının doğusunda bulunuyor.<br />
Jeolog-lar geçtiğimiz haftalarda “ Nature”<br />
dergisinde yayımlanan bu keşş sürpriz olarak<br />
değerlendirdiler. Bu bölgedeki düşük gerilimli<br />
yanardağ püskürmeleri şimdiye dek oldukça<br />
enderdi 110- (Basından- yayın ve tarih belirtilmemiş<br />
Buzdağı, penguenleri öldürdü.<br />
Antarktika’da devasa boyutlardaki bir buzdağının<br />
besin zincirini kırması yüzünden milyonlarca<br />
penguen yok oldu. Uzmanlar, Kıbrı<br />
s’tan daha büyük olan B15 adlı buzdağının,<br />
önceki yılın martında sürüklenmeye başladıktan<br />
sonra Ross Denizi’ni kısmen tıkadığını<br />
belirttiler. Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay<br />
Dairesi2ne (NASA) ait bir uydunun, yaklaşık 11<br />
bin kilometrekare büyüklüğündeki buzdağının,<br />
Ross Denizi’nde plankton miktarının yüzde 40<br />
Ross Denizi’nde yaşıyor.<br />
111- Bilim ve Teknik Ekim 2002<br />
Buz Örtülerinin Geleceği<br />
Bilim adamları, son 100 yılda, denizlerin seviyesinin<br />
yaklaşık 10-25 cm yükseldiğini belirlemişler.<br />
Bu miktarın en azından yarısının,<br />
okyanusların termik genleşmense, yer altı sularının<br />
tüketilmesine ve dağlardaki buzulların<br />
erimesine bağlı olduğu biliniyor.<br />
Son buzul çağının 15.000 yıl önce sona ermesinden<br />
beri sürekli eriyip inceldiği biliniyor.<br />
Yakın zamana kadarki araştırmalar, Antarktika’nın<br />
batısını kaplayan buz örtüsünün kesintisiz<br />
bir biçimde eridiğini ve her yıl 20 milyar<br />
ton kütle kaybettiğini gösteriyordu.<br />
112- Bilim ve Teknik Ekim 2002<br />
Buz Örtülerinin Geleceği<br />
Antarktika kıyılarında kıtaya bağlı olarak yüzen<br />
kalın buz kütleleri olan buz şelşeri. Geçtığimiz<br />
kış, Antarktika yarımadasındaki Larsen<br />
B buz şelşnden dev bir buz kütlesi koparak<br />
parçalandı. Bu, uyduların buz şelşerini incelemeye<br />
başladığı son otuz yıldır kopan en büyük<br />
buz parçasıydı. 1950 yılından bu yana , 13.500<br />
kilometrekare buz şeş yarımadadan koparak<br />
ayrılmış. Larsen B’nin 3400 kilometrekarelik<br />
bölümünün daha kaybedileceği söyleniyor.<br />
Son buzul Çağı’nda yeryüzünün yaklaşık %<br />
60’ı dev buz örtüleriyle kaplıydı.<br />
Dünyamızın, son 750.000 yılda, buzullarara-<br />
kuvvetine bağlı olarak, buzulun alt bölümünün<br />
hareketi , genellikle yüzeyinin hareketine göre<br />
daha yavaştır. Buzullar, vadilerden aşağıya<br />
akar, düzlüklerde yayılır ya da bazı bölgelerde<br />
denize “dökülür”.<br />
Yaşları binlerce yıldan yüzbinlerce yıla kadar<br />
değişen buzullar, İKLİM araştırmaları açısından<br />
büyük önem taşır. Buzulları oluşturan<br />
buz tabakaları, geçmişteki İKLİM değişikliklerini<br />
gösteren kayıt defteri gibidir. Bu kayıtlara<br />
ulaşmak için araştırmacılar, buzulun üzerinde<br />
kazı yaparak, bazen metrelerce uzunlukta buz<br />
örnekleri alırlar. Bu örneklerin içinde sıkışmış<br />
hava baloncuklarında, atmosferin özellikleri,<br />
sıcaklık değişimleri ve canlı türleri hakkında<br />
eşsiz bilgiler saklıdır.<br />
20. yüzyılın başından bu yana, tüm dünyada<br />
buzullar, görülmemiş bir hızda geri çekilıyor.<br />
Kimi bilimadamları, bu değişimi 1760’lı<br />
başlayan Endüstri Devrimi’ne bağlıyorlar. Son<br />
200 yıldır insan etkinlikleri, atmosfere yayılan<br />
karbondioksit ve öteki sera gazlarını büyük<br />
oranda artırdı.<br />
113- Bilim ve Teknik Ekim 2002<br />
Buz Örtülerinin Geleceği<br />
Grönland, 20. yüzyılın sonundaki İKLİM eğilimlerinin<br />
gerisinde kalmış ve yüzyılı, başladığından<br />
biraz daha soğuk bitirmişti. Bugünse,<br />
bütün İKLİM modelleri, bu yüzyılda Grönand’ın<br />
ısınacağını gösteriyor. Gröland’ı kaplayan buz<br />
örtüsü, Antarktika’dan sonra dünyanın ikinci<br />
Buz şelfleri<br />
Yıllık kar yağışının 2,5-7,5 cm’yi geçmediği<br />
Antarktika, kıtalar içinde en kuru İKLİMe sahip<br />
olanı. Öte yandan, gezegenimizdeki tatlı<br />
suların % 70’i de Antarktika’da bulunuyor. 25<br />
milyon yaşındaki Doğu Antarktika Buz Örtüsü<br />
kaplıyor. Kimi yerlerde kalınlığı 4.5 kilometreyi<br />
bulan bu örtü tümüyle deniz seviyesinden<br />
yüksekte. Batı Antarktika Buz Örtüsüyse daha<br />
küçük ve daha genç. Kütlesi, doğudaki örtünün<br />
beşte biri kadar ve büyük bir bölümü, deniz seviyesinin<br />
altında.<br />
Antarktika kıyılarındaki buz şelşerinin toplam<br />
yüzölçümü, kıtanın yüzölçümünün onda<br />
birinden fazla. Bunların en büyüğü, yedi buzul<br />
akıntısıyla beslenen “ Büyük Buz Engeli” olarak<br />
adlandırılan Ross Buz şelfi<br />
114- Bilim Teknik- Ekim 2002<br />
Kelebeklerin normalden daha erken ortaya<br />
çıkması, çiçeklerin daha erken açması,<br />
amş-bilerin daha erken yumurtlaması… uzmanlar,<br />
1960’lardan beri baharın daha erken<br />
geldiğini söylüyorlar.<br />
Kuzey Buz Denizi’ndeki buzların erimesi,<br />
gemiciler için eski bir rüyanın gerçekleşmesi<br />
demek. 17.yüzyılın ikinci yarısında başlayan<br />
deniz yolları keşişerinde, bu denizdeki buzullar<br />
pek çok denizciye geçit vermemiş ve onları<br />
kötü bir ona ulaştırmış. Evlerimizde oturup<br />
milyonlarca ton fosil yakıt yakarak, çok da yorulmadan<br />
bu buzları eritmeyi başardık ! Kuzey<br />
Buz Denizi’ndeki buzların kaçınılmaz erimesi,<br />
632 633
Change language