You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
FEZA-5<br />
FEZA-5<br />
Güneş sisteminin oluştuğu nebula, yüzde<br />
99,8 oranında uçucu maddelerden, yüzde 0,2<br />
oranında da katı maddelerden meydana gelmiştir.<br />
Gezegenler oluşurken atomların %90’ı<br />
hid-rojen ve % 9’u helyum idi. Diğer atomlar<br />
ise neon, oksijen, karbon, azot, argon, kükürt,<br />
silisyum, magnezyum, demir ve alüminyum<br />
idi.<br />
Dünyanın katı yer küresi de birbirlerine sıkıca<br />
kenetlenmiş moleküller ile magnezyum, demir<br />
ve alüminyum silikat ve sülfürlerinin kaya görünümündeki<br />
karışımlarından oluştu.<br />
Güneş Sistemi<br />
Güneş sistemi; güneş, gezegenler, uydular,<br />
asteroidler, meteroidler, göktaşları, kuyruklu<br />
yıldızlardan meydana gelmiştir. Güneş sistemi<br />
içinde dünyanın bir eşi daha yoktur. Güneş sistemindeki<br />
her cisim kendi ekseni çevresinde<br />
döner ve ayrıca güneş dışında her cisim güneş<br />
çevresinde de döner.<br />
Güneş sisteminde üç tür cisim vardır: a)<br />
Dünyanın kütlesinin 1.300.000 katı ve merkezinde<br />
hidrojen füzyonu olan, ışık ve sıcaklıkta<br />
parlayan güneş.<br />
b)Güneşin çevresinde dönen birer karanlık<br />
cisimler olan gezegenler.<br />
c)Gezegenlerin çevresinde dönen birer karanlık<br />
cisimler olan uydular.<br />
Gezegenler gibi güneşin çevresinde dönen<br />
ufak cisimler olan asteroidler de bulunmaktadır.<br />
Ayrıca, kuyrukluyıldız denilen güneşin<br />
etrafında milyonlarca cisim de bulunmaktadır.<br />
Bunlar gezegenler arasından geçer, güneşe<br />
yaklaşırken buzu buharlaşır, buzun içindeki<br />
tozumsu maddeler yüzeyden havalanıp<br />
nes-nenin çevresinde bir sis bulutlu oluşturur.<br />
Bu sis, güneş rüzgârlarıyla büyük bir kuyruğa<br />
dönüşür. Bu yıldızlar en uzak gezegenin ötesindeki<br />
Oort bulut bölgesinden gelip güneşin<br />
çevresinde döndükten sonra yine o uzak bulu-ta<br />
doğru uzaklaşırlar.<br />
Güneş sistemi, güneş dahil, etrafında dönen<br />
50 adet uydu, Jüpiter ile Mars arasında yer<br />
alan milyonlarda asteroid, kuyruklu yıldızlar<br />
ve gezegenler arasında bulunan toz maddesinden<br />
oluşmuştur. Güneş bütün bu sistemin<br />
kütlece % 99,87’sini oluşturur.<br />
Gezegenler içinde en büyük olanı Jüpiter’dir<br />
ve kütlesi dünyadan 318 kat fazladır. Sonra 95<br />
kat fazlasıyla Satürn gelir. Dünya iç gezegenler<br />
arasında en büyük olanıdır. İç gezegenler,<br />
silikon, demir ve magnezyum gibi katı maddelerden<br />
meydana geldiği halde, dış gezegenler<br />
yumuşak ve düşük yoğunluktaki gaz maddelerinden<br />
oluşmuştur.<br />
Dünya; Venüs ve Mars’ta yoğun bir atmosfer<br />
tabakası vardır. Merkür ve Ay’da ise<br />
atmosfer yoktur. Venüs ve Mars’ın atmosferi<br />
karbondi-oksit ve azot gazından oluşmuş olup<br />
oksijen bulunmaz. Dış gezegenlerin atmosferleri<br />
ise çok küçük yoğunlukta olup, bunlar çok<br />
soğukturlar. Bu gezegenlerde bizim bildiğimiz<br />
türden canlı yaşamaz.<br />
Gezegenler arası boşluklarda, birçok cisim<br />
vardır. Bunlardan bir kısmı taş, madensel, bir<br />
kısmı ise buzlu cisimlerdir. Büyüklükleri bir toz<br />
zerreciğinden bir dağ büyüklüğüne kadar değişir.<br />
Bunlar bazen önlerine çıkan gezegenlere<br />
düşerler.<br />
Güneş sistemi gaz ve tozun yoğunlaşmasından<br />
oluşurken Jüpiter, yıldızlararası uzaya<br />
püskürmeyen ve güneşi oluşturmak için içe<br />
doğru düşmeyen maddenin büyük bir bölümünü<br />
kendine doğru çekmiştir.<br />
Jüpiter’in kütlesi kırk misli olsaydı içindeki<br />
madde nükleer tepkiler geçireceğinden bir yıldız<br />
olurdu ve kendi ışığı ile parıldardı. Bir yıldız<br />
olmayı başaramayan Jüpiter’in iç ısısı, güneşten<br />
aldığının iki katını verecek kadar yüksektir.<br />
Bir yıldız olsaydı güneşle birlikte bir ikiz yıldız<br />
oluşturacaklardı ve gecelerimiz kısalacaktı.<br />
Çevresinde halka olan gezegenler, Jüpiter,<br />
Satürn, Uranüs olup bunlardan Satürn’ün halkaları<br />
çok parlaktır. Pluto’nun yörüngensin genişliği<br />
olan 11.800.000.000 kilometre ile güneş<br />
sisteminin görünen kısmının çapıdır. Bu çap,<br />
yeryüzünün güneşe uzaklığının 80 katıdır. Bize<br />
en yakın yıldız olan Alpha Centauri ise bu çapın<br />
3500 katı mesafededir. Işık güneş sisteminin<br />
çapını 10,93 saatte alır.<br />
Sistemin Yaşı<br />
Aydan getirilen taşların 4,2 Eon yaşında ve<br />
ara sıra dünyaya düşen meteoritlerin 4,4-4,6<br />
Eon yaşlarında olduğu hesaplanmıştır.<br />
Böylece dünya dahil bütün güneş sisteminin<br />
4.600.000.000 (4,6 Eon) yıl önce meydana geldiği<br />
kabul edilmiştir.<br />
Oluşumundan 500.000.000 yıl sonra gezegenlerin<br />
küçük madde kalıntıları tarafından<br />
bombardıman edilmesi yavaşlamıştır.<br />
4.000.000.000 yıldan beri yeryüzü ve diğer gezegenler<br />
sakin bir hayat sürmektedir.<br />
İç ve Dış Gezegenler<br />
Güneşe en yakın gezegen Merkür’dür. Sonra<br />
Venüs ve daha sonra Dünya gelir. Dünya’dan<br />
sonra Mars gezegeni gelir. Bütün bunlara “iç<br />
gezegenler” denir. Daha sonra “dış gezegenler”<br />
olarak diğerleri gelir.<br />
MANYETİK ALANLAR<br />
Yavaşlama yoktur. Gelgit etkisi sonuç olarak,<br />
Ay gibi, Mars ve Jüpiter’in uyduları da aynı<br />
yüzeyleri gezegenlerine dönük olarak dönerler.<br />
Hareket eden bir elektrik iletkeni, manyetik<br />
alan oluşturur. Bir gezegenin manyetik alanı<br />
için, elektrik akımı taşıma kapasitesine sahip<br />
bir sıvı çekirdek ve ayrıca gezegenin sıvısının<br />
girdap biçiminde dönmesine yol açacak kadar<br />
hızlı dönmesi gerekmektedir.<br />
Dünya bu iki şarta uygundur. Dünyanın merkezindeki<br />
çekirdek, sıcaklığından dolayı sıvı<br />
fakat tam merkezde, yüksek basınç nedeniyle<br />
katı demir bulunur. Yeryüzünün dönüşü çekirdeğindeki<br />
sıvıda birtakım girdaplar oluşturmaktadır.<br />
Atomlar elektrik yüklü altatomik parçacıklardan<br />
yapılmıştır. Demir atomlarının özel yapısı<br />
dolayısıyla, sıvı çekirdek içindeki girdaplar bir<br />
elektrik akımı etkisi yaratırlar.<br />
Yeryüzü batıdan doğuya döndüğünde girdaplar<br />
da batıdan doğuya doğru döner ve böylece<br />
demirnikel karışımı çekirdek, kuzeygüney<br />
yönünde konmuş bir mıknatıs gibi davranır.<br />
Yılların geçmesiyle, manyetik kutuplar konumunu<br />
değiştirir. Bu kutuplar şu anda coğrafik<br />
kutuplardan 1600 km uzaktadır. Ayrıca, manyetik<br />
kutuplar, yeryüzünün birbirine tamamen<br />
zıt noktalarında da değildir.<br />
Kuzey manyetik kutbundan güney kutbuna<br />
çizilecek bir çizgi yeryüzü merkezinin 1100 km<br />
açığından geçer. Manyetik alanın şiddeti ayrıca<br />
yıldan yıla değişmektedir. Son 76 milyon yıl<br />
içinde dünyanın manyetik alanı171 defa yön<br />
değiştirmiş olup, ters yöne dönüşler arasındaki<br />
süre yaklaşık 450.000 yıldır. Manyetik alan<br />
bazen sıfıra inmekte ve ters yönde yeniden<br />
şiddetlenmektedir.<br />
Sonra tekrar sıfıra inip diğer yönde şiddetlenmektedir.<br />
Manyetik alan şiddetinin değişimine<br />
neden, dünya merkezindeki girdapları<br />
oluşturan sıvı çekirdektir. Sıvı çekirdek belli bir<br />
yönde önce hızlı, sonra yavaş yavaş dönmekte<br />
ve kısa bir duruştan sonra diğer yönde dönmeye<br />
başlamaktadır. Şu anda sıvı demir çekir-<br />
274 275
Change language