You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Мисли здрави мисли<br />
влијаат врз нивниот морален развој. Како последица од<br />
созревањето на претфронталниот кортекс, во периодот на<br />
адолесценција донесувањето одлуки главно се одвива во сè<br />
уште несозреаниот систем на амигдалата, кој се фокусира<br />
на моменталната ситуација. Оттука, доколку сите врсници<br />
постапуваат на одреден начин во дадената ситуација,<br />
најверојатно и адолесцентот ќе се однесува исто. Во<br />
возрасниот период, пак, претфронталниот кортекс дејствува<br />
со иста брзина како и системот на амигдалата, што им<br />
овозможува на возрасните многу повеќе да ги осмислуваат<br />
моралните одлуки пред да ги донесат.<br />
Меѓу најважните развојни задачи во периодот на<br />
адолесценцијата спаѓаат оние што се насочени кон<br />
стекнување физичка зрелост, постигнување интелектуална<br />
компетентност, градење личен<br />
идентитет, напредување во<br />
моралниот развој кон повисоките<br />
стадиуми на морално расудување и<br />
покомплексен морален идентитет,<br />
создавање емоционална независност<br />
од родителите, воспоставување<br />
поблиски и потрајни пријателски<br />
врски, влегување во романтични врски,<br />
професионална ориентација и избор<br />
на идната професија, како и многу<br />
други. За време на адолесценцијата<br />
пријателствата се релативно стабилни<br />
и најдобро се одржуваат кога<br />
пријателите имаат слични ставови,<br />
аспирации и интелектуален капацитет.<br />
Пријателите од ист пол зафаќаат<br />
поголем дел од перципираната<br />
социјална мрежа на адолесцентите, а<br />
пријателите стануваат еднакво важни,<br />
па дури и поважни од родителите,<br />
како извори на поддршка и совети во<br />
многу значајни домени. Еден белег на<br />
пријателството во адолесценцијата е<br />
акцентот на блискоста и доверувањето.<br />
Имено, адолесцентите покажуваат<br />
поголема блискост во нивните пријателства отколку децата.<br />
Во адолесценцијата когнитивните процеси се на повисоко<br />
ниво отколку во детството, врз што влијае и поголемото<br />
искуство. Адолесцентите мислат за алтернативните<br />
можности, кои не се дадени непосредно и сетилно,<br />
размислуваат низ хипотези, насочени се кон иднината, а за нив<br />
е карактеристично и метакогнитивното мислење (мислење<br />
за сопствениот мисловен процес). Во текот на развојот<br />
на мисловниот процес ги преиспитуваат општествените<br />
вредности, правила и норми, а неретко и ги негираат и<br />
„уриваат“ бунтувајќи се отворено против авторитетите и<br />
општеството. Основен дострел во когнитивниот домен е<br />
развојот на апстрактно-логичкото мислење, што подразбира<br />
способност за користење различни видови мислење, и на<br />
дедуктивна логика. За периодот на адолесценција, исто<br />
така, карактеристичен е изразениот егоцентризам, кој се<br />
препознава преку три карактеристики. Првата се однесува на<br />
неможноста адолесцентот да разликува помеѓу привремени<br />
и подлабоки случувања (па затоа мисли дека некои лични<br />
случувања, кои не се толку важни, ги запомниле и другите,<br />
како што е, на пример, сопнување на скали во присуство<br />
на сведоци). Второ, адолесцентот не прави разлика меѓу<br />
субјективното и објективното (оттука, смета дека и другите<br />
луѓе се исто толку заинтересирани за него/неа колку и тој/<br />
таа самиот/ата). Третата карактеристика на егоцентризмот<br />
во адолесценцијата се однесува на неможноста да се<br />
разликува универзалното од посебното (поради што, на<br />
пример, адолесцентот мисли дека радостите и маките од<br />
неговата прва љубов се само негова/нејзина посебност и<br />
возрасните не можат да го/ја разберат).<br />
Еден исклучително важен развоен<br />
процес кој се одвива во периодот<br />
на адолесценција е процесот на<br />
индивидуација, во кој адолесцентот<br />
се ослободува од емоционалната<br />
зависност од родителите, но ја<br />
задржува врската со нив. Овој процес<br />
се одвива во четири фази. Најнапред<br />
има нагласена диференцијација<br />
од родителите, што се гледа низ<br />
критичкиот став кон нив, одбивање на<br />
сè што тие му кажуваат и доживување<br />
на себеси на начин различен од нив.<br />
Потоа следува фазата на вежбање<br />
на независноста од родителите, кога<br />
адолесцентот ги одбива нивните<br />
предупредувања и мисли дека сè може<br />
самиот да испроба. Третата фаза е<br />
повторно зближување со родителите,<br />
но сега како самостојна личност,<br />
при што се воспоставува соработка<br />
и нема апсолутна послушност како<br />
во детството. На крајот од овој<br />
процес се воспоставува независност,<br />
чувство на сопствен идентитет, т.е.<br />
индивидуалност. Адолесцентите во овој период честопати<br />
експериментираат со различни можни слики за себе,<br />
го преиспитуваат и го критикуваат однесувањето на<br />
родителите, чија дотогашна слика на идоли се деидеализира,<br />
па некогаш дури и се обезвреднува. Неретко се јавува<br />
изразен отпор кон крутиот авторитет, чести конфликти<br />
и спротивставеност на мислењата. Па, сепак, она во што<br />
адолесцентите најмногу се разликуваат од своите родители<br />
е животниот стил што го претпочитаат, додека конфликтите<br />
околу суштинските вредности се поретки. Оттука, гледано<br />
низ призмата на односот родител–адолесцент, во периодот<br />
на адолесценција всушност се одвива процес на двонасочна<br />
социјализација каде што родителите и адолесцентите<br />
заемно влијаат едни врз други и учат едни од други, што е<br />
особено важно за квалитетен премин во периодот на рана<br />
возрасна доба.<br />
Доколку имате прашања и теми од развојната психологија за кои сакате да читате во некои од следните<br />
броеви, пишете ни на contact@portretmag.com<br />
99
Change language