Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Defariti no Uma Peskas<br />
iha Ililai<br />
Tinan hirak liu ba, WorldFish halo enkontru<br />
ida ho komunidade sira iha Ililai–Laivai<br />
munísipiu Lautém atu introdús programa<br />
foun hasa’e aktividade vida moris peskas<br />
nian. Depois enkontru, ami hotu han meudia<br />
hamutuk, hanesan baibain enkontru ho<br />
komunidade no eventu sira iha Timor-<strong>Leste</strong>.<br />
Momentu han meudia iha ne’eba, iha hahán<br />
husi tasi ida ne’ebe mak foun los mai ha’u<br />
– mezmu ha’u gosta han no koko han ona<br />
hahán oioin no hela besik tasi dezde sei ki’ik<br />
to’o bo’ot! Budu ne’e toradu no fresku halo<br />
husi tipu budutasi ne’ebe matak hanesan<br />
budutasi duni maibé ninia gostu la hanesan.<br />
Feto Ililai sira ne’ebe mak prepara ida ne’e<br />
esplika katak sira foti budutasi oin lima iha<br />
tasi ibun sira besik iha ne’eba. Ida ne’e sira<br />
bolu ho naran defariti (lian Makasae) ka asu<br />
liman (lian Tetun) tanba ninia testura ne’ebe<br />
kabuar hanesan bolaun no atu hanesan ho<br />
asu nia liman fuan ida okos.<br />
Depois enkontru dahuluk, vizita sira tuir<br />
mai WorldFish serbisu hamutuk ho grupu<br />
membru komunidade balun ne’ebe ho<br />
dedikasaun no suporta husi autoridade<br />
lokál Ililai nian, halo dezeñu no implementa<br />
atividade inisiativu ne’e. Grupu ne’e deside<br />
hari’i centru peskas ida hodi sira uza ba loke<br />
restaurante ki’ik no fa’an ikan. Hafoin dezeñu<br />
ba ‘uma peska’ iha ona no sira konkorda ba<br />
malu sé mak prepara material no serbisu,<br />
feto no mane serbisu hamutuk kahur masa,<br />
Defariti seaweed and the<br />
Fish House in Ililai<br />
A few years ago, WorldFish held a<br />
community meeting in Ililai–Laivai in Lautém<br />
municipality to introduce a new fishery<br />
livelihood enhancement program. After<br />
the meeting, we all ate lunch together, as<br />
is usual after community meetings and<br />
events in Timor-<strong>Leste</strong>. At that lunch, one of<br />
the seafood dishes was new to me – even<br />
though I love eating, have tried many kinds<br />
of food and grew up near the sea! It was<br />
a fresh, crispy salad made from a type of<br />
seaweed that was green like other seaweed<br />
but tasted quite different. The Ililai women<br />
who had prepared it explained that they<br />
collected five types of seaweed along the<br />
coast nearby. This one was called defariti<br />
(Makasae language) or asu liman (Tetun) –<br />
meaning ‘dog’s paw’ – because its round,<br />
bumpy texture looks a bit like the underside<br />
of a dog’s paw.<br />
That first meeting led to many further<br />
visits as WorldFish worked together with a<br />
group of dedicated community members<br />
and the local Ililai authorities to design<br />
and implement the initiative. The group<br />
decided to build a fishery centre where they<br />
could open a small restaurant and sell fish.<br />
After the ‘fish house’ design was sketched<br />
out and it was agreed who would provide<br />
which materials and labour, women and<br />
men worked together to mix cement, lay<br />
the concrete blocks, collect sand and gravel<br />
83