You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Kombinasaun temperus<br />
lokál ho abilidade foun atu<br />
kria oportunidade negósiu<br />
ba feto sira<br />
Uma kain maiória iha komunidade aldeia<br />
Beacou, munísipiu Bobonaro, sustenta sira<br />
nia moris husi tasi. Baibain mane sira ho<br />
ró ba tau redi no kail ikan iha tasi, feto sira<br />
ba meti wainhira tasi maran, no iha loron<br />
balun sira te’in masin. Familia balun iha mós<br />
aktividade vida moris seluk mak hanesan<br />
halo to’os no hakiak animal.<br />
Peskas iha Beacou hala’o hela de’it kuaze<br />
fulafulan iha tinan ida nia laran, maibé tipu<br />
ba ikan ne’ebe ka’er depende tuir nia tempu.<br />
Ikan sardina mak barak liu iha tempu udan,<br />
wainhira bee merak husi mota Loes suli to’o<br />
tasi. Ikan sardina mosu iha bee merak hodi<br />
buka hahán no subar husi ikan bo’ot, depois<br />
lakon fali iha tempu bailoro, kuandu bee<br />
husi mota sai moos fali. Peskadór sira iha<br />
Beacou bá buka ikan sardina ho sira nia ró<br />
ho distánsia maizumenus kilómetru 10, besik<br />
iha mota Loes. Tempu di’ak viajen dala ida<br />
sira bele ka’er ikan sardina to’o ró nakonu. Sai<br />
husi tasi, ikan sardina ne’e fa’an ba papalele<br />
(vendedór ikan) sira no inan-feton sira ne’ebe<br />
mak fa’an ikan fresku iha dalan ninin, ka lori<br />
ba merkadu iha Dili ka lori ba foho hanesan<br />
Maliana no Ermera – maibé ikan balun<br />
sempre rai hela ba familia no viziñu sira.<br />
Tinan hirak liu ba feto sira iha Beacou<br />
aprende oinsá atu halo produtu foun rua husi<br />
hahán lokál: ikan sardina ho mina azeite iha<br />
Combining local ingredients<br />
with new skills to create<br />
business opportunities<br />
for women<br />
Most households in the small coastal<br />
community of Beacou, Bobonaro<br />
municipality, earn their living from the sea.<br />
Men go out fishing by boat, while women<br />
look for fish, crabs and seaweed at low tide,<br />
and some days make salt. Some families<br />
also have other livelihoods, such as growing<br />
vegetables and farming animals.<br />
Fishing in Beacou occurs in most months<br />
of the year, but the type of fish caught<br />
depends on the season. Sardines are most<br />
abundant in the wet season, when turbid<br />
water from the Loes River extends far out to<br />
sea. Schools of fish come to the river plume<br />
to feed and hide from larger fish, then leave<br />
in the dry season when the river water flows<br />
clear again. Fishers from Beacou travel<br />
around 10 kilometres in their motorised<br />
outrigger canoes to catch sardines near the<br />
river. A good catch can fill the whole canoe.<br />
Back on shore, sardines are sold to waiting<br />
traders who sell the fresh fish at roadside<br />
stalls, or take them to markets in Dili or<br />
inland Maliana and Ermera – but some fish<br />
are always kept aside and taken home for<br />
family and neighbours.<br />
A few years ago, women in Beacou learnt<br />
how to make two new food products from<br />
mostly local ingredients: bottled sardines<br />
in olive oil; and a nutritious fish powder.<br />
9