15.04.2021 Views

CookingTimor-Leste

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Peskas iha<br />

Timor - <strong>Leste</strong><br />

Ikan no hahán tasi fornese rekursu<br />

esensial rendimentu no aihan nutritivu ba<br />

familia barak iha Timor-<strong>Leste</strong>. Hamutuk<br />

ho peskadór skala ki’ik no vendedór ikan<br />

sira iha responsabilidade ba iha koileta<br />

no distribuisaun produtu peskas lokál iha<br />

teritóriu laran tomak.<br />

Iha munísipiu parte kosteira sira, peska ho<br />

kail no redi ho bero kose ka bero ho motór<br />

ki’ik, hodi kaer ikan oioin, ikan sira ne’e mak<br />

hanesan: bainar mutin, kombong, layang,<br />

sardina, samber, bainar fatuk, fafulu no<br />

ikan sira seluk. Iha fatin balu, peskadór sira<br />

serbisu iha grupu ki’ik, hodi instala rumpon,<br />

ne’ebe baibain halo husi au no ai tali, atu<br />

bele dada ikan ki’ik no bo’ot nato’on. Iha<br />

atividade peskas seluk bele kaer ikan la<br />

uza bero, mak hanesan luku, no tiru ikan<br />

ho besi kro’at, besik ahuruin iha tasi ninin,<br />

no mós uza nere, kail no dain. Meti – kaer<br />

ikan, kadiuk, kurita no budutasi iha ahuruin<br />

sira wainhira tasi maran – atividade ida ne’e<br />

mak sai importansia ba uma kain sira nia<br />

rendimentu no aihan loroloron nian.<br />

Iha Timor-<strong>Leste</strong> feto no mane involve direita<br />

no indireita iha atividade peskas. Peskadór<br />

maiória mane sira mak uza bero, enkuantu<br />

atividade meti maiória halo husi feto no<br />

labarik sira. Feto sira mós fó apoiu ba sira<br />

nia aman, maun, ka katuas oan liuhosi dudu<br />

ró sira, hadia rede sira, kaer ikan, no mós<br />

te’in no tau matan ba labarik sira. Feto ho<br />

mane involve hotu iha atividade fa’an ikan.<br />

Ikan sira ne’e fa’an iha estrada ninin ba ema<br />

sira ho transporte ba mai iha parte kosteira<br />

ka dala ruma la’o ain de’it lori tama sai uma<br />

ka ho bisikleta. Kuandu kaer ikan mak barak<br />

liu entaun tenki lori ba iha sentru sidade<br />

no kapital munísipiu sira, inklui area foho,<br />

baibain ho motór ka kareta ki’ik/angguna.<br />

Ikan bo’ot fa’an ida-idak, maibé ikan ki’ik<br />

fa’an ho butuk iha meja sira iha merkadu,<br />

ikan talin ne’ebe kesi liuhosi matan, iha vajo<br />

aifunan tali tahan ne’ebe kesi liuhosi guerra<br />

Fishing in<br />

Timor - <strong>Leste</strong><br />

Fish and seafood provide an essential source<br />

of income and nutritious food to many<br />

families in Timor-<strong>Leste</strong>. Collectively, smallscale<br />

fishers and fish traders are responsible<br />

for harvesting and distributing local fisheries<br />

products all around the country.<br />

In all coastal municipalities, fishing with<br />

lines and nets from paddle canoes or small<br />

motorised boats is carried out to catch<br />

a variety of fish, including short-bodied<br />

mackerels, mackerel scads, sardines,<br />

halfbeaks, fusiliers, unicornfish and others.<br />

In some locations, fishers work in small<br />

groups to deploy rumpon or fish aggregating<br />

devices (FADs) – traditionally made from<br />

bamboo and palm fronds – to attract schools<br />

of small and medium pelagic fish. Other<br />

fishing activities are carried out without<br />

boats, such as diving and spearfishing on<br />

nearshore reefs, and shore-based fishing<br />

with cast nets, handlines and handheld nets.<br />

Gleaning – collecting fish, crabs and octopus,<br />

as well as seaweed and seagrass, on<br />

exposed rocky reefs at low tide – is another<br />

important fishing activity carried out for both<br />

household food and income.<br />

Both men and women are involved in<br />

fisheries activities in Timor-<strong>Leste</strong>, both<br />

directly and indirectly. Most boat-based<br />

fishers are men, while gleaning activities are<br />

carried out predominantly by women and<br />

children. Women also support their fisher<br />

fathers, husbands and brothers by helping<br />

to launch boats, fix nets and sort catches<br />

as well as cooking meals and looking after<br />

children. Both men and women are involved<br />

in selling fish.<br />

Fish are sold in coastal villages on the<br />

roadside to passing travellers or taken from<br />

house to house on foot or by bicycle. Larger<br />

catches are transported to town centres<br />

and district capitals, including inland areas,<br />

Cooking fish and seafood in Timor - <strong>Leste</strong> 1

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!