Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Lia maklokek<br />
Ha’u sente onradu simu biban atu hakerek<br />
Lia maklokek iha livru, Te’in ikan no hahán tasi<br />
iha Timor-<strong>Leste</strong>: reseita no istória sira kona-ba<br />
tradisaun no moris loroloron nian.<br />
Dezde hetan ita nia indepedensia atu<br />
besik ona ba tinan 20 liu, Timor-<strong>Leste</strong> luta<br />
ona atu kore aan husi kiak no hamenus<br />
númeru malnutrisaun ne’ebe aas, liuliu<br />
ba feto no labaraik sira. Ida ne’e mak sai<br />
problema ne’ebe kompleksu, persiza halo<br />
asaun dezenvolvimentu sustentavel liuhosi<br />
setór oioin inklui: agrikultura no peskas<br />
atu bele hasa’e produsaun hahán lokál;<br />
dezenvolvimentu infrastrutura atu bele<br />
fasilita distribuisaun no hadi’ak sanitazen;<br />
hadi’ak kuidadu saúde atu bele prevene<br />
no halo tratamentu ba moras sira; no fó<br />
edukasaun ne’ebe importansia kona-ba han<br />
hahán ne’ebe nutritivu.<br />
Timor-<strong>Leste</strong> iha potensia rekursu natureza<br />
hodi fó asistensia ba hadi’ak saúde no<br />
nutrisaun, no fó mós rendimentu ba iha<br />
familia uma ka’in sira, liuhosi setór peskas<br />
nian. Mellora distribuisaun no produsaun<br />
peskas nian, no hasa’e konsiénsia kona-ba<br />
benefisiu husi han ikan ne’ebe bele hadi’ak<br />
moris loroloron nian ba familia sira ne’ebe<br />
iha área kosteira nian, nomós hadi’ak ema<br />
nia saúde iha nasaun ida ne’e. Ho esforsu no<br />
tékniku peskas foun foin daudaun, konaba<br />
experimenta foun ba peskas nian, halo<br />
experimenta ba produtu ikan no hakiak<br />
ikan, liuhosi programa Governu ho parseiru<br />
dezenvolvimentu sira.<br />
Livru reseita ne’e hanesan parte ida husi<br />
esforsu sira ne’ebe temi ona iha leten.<br />
Livru ne’e fó hanoin filafali no hanorin ita<br />
oinsá utiliza ita nia produtu lokál no ita nia<br />
tradisaun te’in husi beiala sira – hahán no<br />
tradisaun ne’ebe iha valór nutrisaun no<br />
istória orijen hun husi kedas Timor nian,<br />
ne’ebe sei la lakon husi jerasaun ba jerasaun.<br />
Reseita sira iha livru ida ne’e maiória uza<br />
ingridiente lokál no mós maneira te’in ne’ebe<br />
fasil atu halo tuir. Fó matadalan ne’ebe<br />
útil ba familia no uma ka’in sira, nomós<br />
restaurante sira no estudante sira.<br />
Hanesan Timor oan ho orgullu, ha’u he’in<br />
katak maluk Timor oan sira sei apresia no uza<br />
livru reseita ida ne’e, atu nune’e hamutuk ita<br />
bele hadi’ak saúde no nutrisaun iha Timor-<br />
<strong>Leste</strong>, hahú husi ita nia familia rasik.<br />
Dr José Ramos-Horta<br />
iv