Volledig proefschrift (997 kB) - Les 4 vents - Siep Kooi

Een tweede invalshoek betreft de grensoverschrijdende en verwarring scheppende
fusieproblematiek. Door drastische bezuinigingsoperaties verwerden kleinschalige, overzichtelijke en
meestentijds pedagogisch verantwoorde opleidingsinstituten in snel tempo tot 'leerfabrieken'. Deze
schaalvergroting leidde tot een ont-pedagogisering van de opleiding, die funest is voor de kwaliteit van het
onderwijs in het algemeen en het vormen van bekwame, kindgevoelige leerkrachten in het bijzonder. De
vraag welke pedagogische houding leerkrachten tegenover kinderen moeten aannemen kan op steeds
onpersoonlijker wordende opleidingen amper meer worden beantwoord. Waar docenten en studenten elkaar
in zakelijke onderwijsrelaties niet meer echt kunnen ontmoeten verliest het houdingsaspect terrein. Dit
wreekt zich vooral wanneer studenten met een andere etnische en culturele afkomst van de opleiding deel
uitmaken.
De bovenstaande probleemschets leidt tot de volgende vraag: op welke manier beïnvloedt of belemmert de
vanzelfsprekendheid, waarmee men gewoonlijk meent de (autochtone) ander te 'kennen', ons 'begrip' van
de allochtone ander? Het beantwoorden van deze vraag is bepalend voor en afhankelijk van de daaraan ten
grondslag liggende pedagogisch-antropologische visies op mogelijkheden en grenzen van de opvoedbaarheid
van kinderen. Op dit terrein speelt zich de onderhavige studie af. De kern daarvan bestaat uit wat in de
filosofie 'het "probleem" van de ander' wordt genoemd. In existentieel-fenomenologische kringen heeft dit
'probleem' veel aandacht gekregen. De controverse tussen Sartre en Merleau-Ponty speelde zich
voornamelijk rond deze filosofische thematiek af. Ik zal mij voornamelijk tot de standpunten van Merleau-
Ponty hieromtrent bepalen. Vanuit een diepgaande kritiek op Sartre ontwikkelde Merleau-Ponty zijn
denkbeelden met betrekking tot de wijze waarop mensen al dan niet 'begrijpelijk' of 'kenbaar' voor elkaar
zijn.
Naar Merleau-Ponty meent komen mensen in een 'intermonde', in een 'tussenwereld' tot elkaar.
Niet zelden 'construeren' zij die echter (in huwelijk, in onderwijs etc) in de veronderstelling op die manier
tot een werkelijk samen-leven te geraken. De kunstmatigheid van zulke constructies brengt met zich mee dat
die geënt zijn op het idee dat de ander het product van onze bewuste activiteit is. Dat geldt met name voor
Sartre in zijn poging de 'tussenwereld' te conceptualiseren. Merleau-Ponty laat niet alleen zien hoe wankel
deze constructies zijn, die gebaseerd zijn op het idee dat de ander volledig 'kenbaar' voor ons is. Hij biedt
ook een alternatief. Daarom wil ik mij in deze studie richten op de totstandkoming en ontwikkeling van zijn
concept van de intermonde, met het doel op grond daarvan een bijdrage te leveren tot het
'interculturaliseren', of zoals wij nog zullen zien 'intermondialiseren' van opvoeding en onderwijs.
In de roman 'De vriendschap' van Connie Palmen, waaruit ik het motto koos, zoeken de personages
naar een oplossing om het 'probleem' de ander te leren kennen, te respecteren en betekenis te geven: 'in een
tussenruimte, in dat onzichtbare iets wat door een verbintenis geschapen wordt'. In deze drie termen:
'tussenruimte' (tussenwereld), het 'onzichtbare iets' (waarin de 'stille' taal van het lichaam spreekt) en
'verbintenis' (vervlechting) liggen de kernbegrippen van onze studie vervat.