Volledig proefschrift (997 kB) - Les 4 vents - Siep Kooi

(Widdershoven, p.111). Daarom is opvoeden een vorm van dialoog.
Hier is een derde overeenkomst met Merleau-Ponty aan te wijzen, die in het kader van deze studie de kern
vormt van de verbinding tussen wijsbegeerte en sociale wetenschappen. Het centrale element in de opvoeding is de
voorbewuste verhouding tot de wereld: "(...) een dialoog, waarin het perspectief van de opvoeder en dat van de
opvoedeling elkaar raken en uiteindelijk met elkaar versmelten". (Widdershoven, p.112). Of, in termen van
Merleau-Ponty: in elkaar overgaan, met elkaar vervlechten. Aldus biedt Gadamers hermeneutische visie op het
gesprek, of de interpretatie, als een toespitsing van de fenomenologie van Merleau-Ponty, ruime perspectieven tot
het begrijpen van de beleving van de ander. 6 Beiden, Gadamer en Merleau-Ponty ontmoeten elkaar in het voorpredicatieve
domein van een denken als mogelijkheidsvoorwaarde voor het gesprek. Daar blijkt dat het gesprek
(de interpretatie) niet kan bestaan in de objectiviteit van twee afzonderlijke individuen: het gesprek vindt plaats in
de dialectiek van vraag en antwoord, van tekst en uitleg. In deze dialectiek vervlechten de vraag van de een en het
antwoord van de ander zich in een gemeenschappelijke taal, waar het voornaamste kenmerk is dat het andere (de
ander), het (de) vreemde als anders volledig wordt erkend. Deze appreciatie van het andere als anders is gegrond
in de mate van zelfbetrokkenheid in het andere, omdat er altijd al een verstaan, een vertrouwdheid met de ander is
voorgegeven, immers: wij zijn reeds vóór het gesprek dat wij zijn.
Het gaat in het zoeken naar een oplossing voor het 'probleem' van de ander niet om de eenheid van het andere
in mijzelf, of om het volledig vertrouwd zijn met de ander, maar integendeel om het oorspronkelijke anders-zijn in
mijzelf. In dat voortalige domein wordt de 'taal van de stilte' gesproken, als een 'Hin- und Herbewegung' binnen de
hermeneutische 'cirkel van het verstaan'. Dan kan begrepen worden dat het pedagogisch 'begrijpen' niet ontstaat
door pogingen ons in het kind te verplaatsen, omdat wij ons op een praktisch niveau nooit geheel in de ander
kunnen verplaatsen. De essentie van de hermeneutiek bestaat uit het luisteren naar verhalen van de ander, naar
wat de ander heeft te zeggen. Door met hem het gesprek aan te gaan ontstaat 'begrip'. Het gaat er dan niet om de
ander beter te verstaan, maar om hem anders te verstaan (Gadamer, p.280). Met andere woorden: onze toegang
tot de ander ligt niet in het vertrouwd-zijn met de ander, maar in zijn anders-zijn. Dank zij zijn oorspronkelijke
vreemdheid kunnen wij de ander ontmoeten.
Vanuit de hierboven geschetste fenomenologisch-hermeneutische houding zullen wij in de komende
hoofdstukken niet alleen intensief naar verhalen van kinderen luisteren, maar spelen wij als interpretator eveneens
- als in een circulaire beweging - een actieve rol door persoonlijk geschreven belevingsteksten te doen functioneren
in het wederkerige pedagogisiche interpretatieveld van de tussenwereld.
*3*Het vertelde verhaal
Voor Merleau-Ponty geeft het 'vertelde verhaal' een even diepe betekenis van de wereld als een filosofisch vertoog,
zoals in het voorgaande deel is betoogd. In die opvatting ligt een motivering 'verhalen' van kinderen als
informatiebron tot een beter begrip van de beleving te gebruiken. Het 'vertelde verhaal' mag dan een subjectieve
bron zijn - onbruikbaar in louter objectiverend onderzoek - als het in het kader van de wijsgerig-pedagogische
ondervraging een even diepe zin heeft als een filosofische verhandeling, is het niet minder waardevol dan de op
objectieve wijze verkregen data van de meer positivistisch ingestelde wetenschapper. Het
intersubjectiviteitscriterium dat hieraan ten grondslag ligt is er de uitdrukking van dat elke opvatting een eigen
waarheid vertegenwoordigt: het door de mens vertelde verhaal heeft een 'menselijke waarheid'. Een subjectieve
waarheid is daarom niet minder waar dan een vermeende objectieve waarheid, maar een andere waarheid.
Kinderen kijken nog met verwonderde ogen naar hun wereld en vertellen daarover in hun eigen woorden een eigen
verhaal. Om hun verhalen te kunnen interpreteren, moet de volwassen onderzoeker op zijn beurt leren met
eenzelfde verwonderde houding naar hen en naar zichzelf te kijken. Kinderen, voor wie het leven nog een mysterie
is, lijken de vooroordelen van de objectieve wereld op te schorten alsof zij de voor volwassenen zo moeizaam te
verwerven fenomenologisch-existentiële zienswijze moeiteloos beheersen. Het 'verhaal van de ander' krijgt zo een
andere dimensie. Het wordt uitgetild boven het niveau van de anecdote en kan binnen de hermeneutische analyse
volwaardig functioneren.
Eenzelfde aandacht voor het 'vertelde verhaal' is aanwezig in Dasbergs artikel 'Op zoek naar het kindbeeld in de
bellettrie van 1900 tot heden' (Dasberg 1975). Daarin houdt zij een pleidooi voor het gebruik van verhalen en