Volledig proefschrift (997 kB) - Les 4 vents - Siep Kooi

dat andere onderwijs- en leerdoelen nodig zijn. Kinderen met een andere achtergrond, een ander milieu, een
andere cultuur, een andere taal of een andere huidskleur hoeven niet bij voorbaat een onvermijdelijk en
onoplosbaar probleem te vormen, maar zijn een uitdaging tot nieuwe zingeving. Het andere brengt niet alleen
bestaande evidenties aan het wankelen, maar geeft ook aanleiding tot het openen van een 'nieuw register' en
daagt uit tot het creëren van een nieuwe vertrouwdheid. Pas als aan deze houdingsvoorwaarde voldaan is,
gaan cognitieve elementen een rol spelen.
Aanpassing aan de wereld was het tweede concept. Het vloeit uit het eerste voort. Lijkt aanpassing in
monoculturele situaties voor kinderen op het eerste gezicht geen specifieke problemen op te leveren, het leven
in multiculturele situaties laat de ander kant van de medaille zien. De komst van migranten bracht (ook voor
autochtonen) zulke grote maatschappelijke verschuivingen teweeg dat het onmogelijk leek er op korte termijn
een adequaat beleid af te stemmen. Met de bedoeling allochtonen door middel van taalactiveringsprogramma's
betere perspectieven te bieden, opdat zij zo snel mogelijk zouden kunnen functioneren in het autochtone
systeem, werd gekozen voor een strikt aanpassingsbeleid. Dit beleid is nauwelijks succesvol gebleken. Steeds
meer allochtonen beheersen de Nederlandse taal, maar dit heeft niet zonder meer tot een betere aanpassing
geleid. Taal en aanpassing blijken twee verschillende grootheden te zijn. Het beheersen van een taal geeft niet
op voorhand een garantie voor het inpassen in de samenleving waarin die taal dominant is. De vraag hoe het
autochtone deel van de bevolking aan deze nieuwe situatie moest wennen of zich moest aanpassen, werd in
het geheel niet gesteld. Hier ligt met name een taak voor de interculturele pedagogiek: het scheppen van
mogelijkheden om kinderen reeds vroeg in multiculturele situaties te laten participeren.
Uitgaande van de onderlinge verwevenheid van mensen moeten de oplossingen voor de intercultureel
pedagogische ontmoeting in het domein van de tussenwereld van culturen worden gezocht. Het
aanpassingsbeleid op grond van louter taalactiveringsprogramma's wordt daarmee tot een simplificatie van
het werkelijke probleem. In deze studie is duidelijk geworden dat de leus 'ze moeten zich maar aanpassen'
ontzenuwd kan worden door begrijpelijk te maken dat de disharmonie in de tussenwereld van culturen niet
slechts door middel van de taal op te lossen is. Uiteraard is taal een voorwaarde tot communicatie, maar de
werkelijke problemen liggen dieper. In intermondiale zin is er niet in eerste instantie sprake van een
taalprobleem, maar van een bestaansprobleem dat in alle facetten van de samenleving doorwerkt. Het
wijsgerig inzicht dat de mens niet een lichaam of een taal heeft, maar zijn lichaam of zijn taal is, tilt de
problematiek van de migratie uit de taalsfeer. Pas dan wordt het menselijk bestaan, waarin de mens als mens
wordt aangesproken, bespreekbaar. Kinderen moeten geholpen worden om vanuit wederzijds vertrouwen de
menselijke wereld te ontmoeten, zonder zich eenzijdig te hoeven aanpassen.
Dankzij onze wijsgerig-pedagogische ondervraging weten wij dat er een andere interpretatie van het
begrip 'aanpassen' mogelijk is. Er is pas werkelijk van integratie sprake als de wederkerigheid van het chiasme
aan den lijve wordt ondervonden. Vanuit deze intermondiale zienswijze worden oude en nieuwe betekenissen
van de aanpassing vervlochten tot een nieuw weefsel. Er ontstaat dan een interculturele pedagogiek van de
ontmoeting die multiculturaliteit ernstig neemt. Kinderen krijgen dan ruimte tot het ontwikkelen van een
nieuwe identiteit in de tussenwereld van culturen.
Voor de pedagogische ontmoeting houdt dit een teruggang in tot het voorbewuste belevingsniveau, waar
het contact tussen kind en wereld nog ongestoord wordt voltrokken. Er is primordiale verwondering nodig om
kinderen in hun tussensituationele positie waar te nemen, waar de taal en het lichaam onze herkenningspunten
zijn. Mensen kunnen slechts vanuit basisvertrouwdheid en gelijkwaardigheid met elkaar communiceren.
In essentie is de tussenwereld een communicatieve wereld. Op het vlak van het uitwisselen van dagelijkse
huis-tuin-en-keuken-ervaringen is dat doorgaans weinig problematisch. Het beschikken over een aantal
signaalwoorden is dan voldoende. Ten aanzien van de beleving van die ervaringen ligt dat moeilijker. Schiet
de woordenschat te kort, dan lijken begeleiding en hulp onmogelijk. Daarom moeten kinderen kunnen
terugvallen op de basis van een 'moedertaal', omdat daarin het scharnier van het zelfvertrouwen draait. Het is
moeilijk, zo niet onmogelijk gevoelens als woede en machteloosheid te uiten, als daarvoor de geëigende
middelen niet ter beschikking staan. Zijn kinderen niet in staat hun vreugde, verdriet of angst onder woorden
te brengen, dan blijft hun belevingswereld voor de ander grotendeels onbegrijpelijk.
Concluderend kan gesteld worden dat het invoeren van een intermondiaal georiënteerde pedagogische
veranderingsstrategie een hoge prioriteit heeft. Mensen worden mens in de dialoog met anderen. In de
tussenwereld (van culturen bijvoorbeeld) zijn ontmoetingen primair, de elkaar ontmoetenden zijn secundair.