Volledig proefschrift (997 kB) - Les 4 vents - Siep Kooi

culturele interacties tot stand komen, in plaats van de 'meervoudige transculturele identiteitsvorming' die hij
nastreeft: "Een eenzijdige aanpassing van allochtone culturen aan de Nederlandse is dan gewoonlijk de praktijk
met als gevolg zelfvervreemding bij allochtone leerlingen". Daarom beoogt Dumasy een transculturele
benadering, gericht op cultuuruitwisseling in 'mondiaal perspectief', rekening houdend met het feit dat
cultuurelementen worden overgenomen: "Zo ontstaan mengculturen naast de cultuur van de verschillende etnische
groepen. Een dergelijk proces van wederzijdse culturele aanpassing geeft nieuwe impulsen aan
cultuurontwikkelingen". Deze ontwikkeling is in veel maatschappelijke sectoren terug te vinden, behalve in het
onderwijs, aldus Dumasy.
In een eerder artikel had Dumasy vermeld hoe persoonlijke ervaringen hem tot zijn transculturele visie hadden
gebracht. 7 Hij beschrijft zijn beleving van het vernederende: 'ruimen ze in Indonesië nooit op?', als hij volgens de
leerkracht te slordig was. Daarom probeerde hij zijn afkomst te verbergen en het Maleis van zijn ouders en
grootouders te vergeten, met als gevolg dat hij na verloop van tijd nauwelijks met hen kon communiceren: "Pas op
volwassen leeftijd haalde ik dat in. Toen had ik voor mijn eigen 'intercultureel onderwijs' gezorgd, onderwijs
waarbij ik via cursussen voor het eerst de taal van mijn ouders leerde en mijn culturele achtergrond op een
genuanceerde wijze leerde beoordelen en waarderen". Dumasy laat zien hoe deze ontwikkeling verliep en stelt
vervolgens: "Aan deze cognitieve confrontatie met mijn culturele achtergronden ging veel zelfreflectie vooraf.
Daarna volgde de emotionele verwerking. Zo heb ik pas als volwassene leren leven in twee culturen".
Intermondiaal beschouwd komt hier een laagsgewijze ontwikkelingsgang aan het licht, die meer soulaas biedt
voor een interculturele houding dan het primaat van de cognitie. In de voorwaardenscheppende zienswijze van
Dumasy wordt het cognitieve aspect ingebed in zowel zelfreflectie als emotionele verwerking. Zo kunnen uiterlijke
cognitieve ervaringen vanuit een interne noodzaak (belevingsaspect) verinnerlijken op grond van het circulair
principe. Kennis leidt niet automatisch tot handelen of verandering van mentaliteit. Dat is pas mogelijk als via
zelfreflectie een houding ontstaat die deze kennis helpt te internaliseren. Als op die manier integratie tot stand
gekomen is, kan tot handelen worden overgaan. Elk ander handelen moet dan als oppervlakkig en onwaarachtig
worden afgewezen.
Dumasy laat in zijn artikel zien hoe door de sterke toename van allochtone kinderen in het onderwijs het vak
wereldoriëntatie veranderde in 'intercultureel onderwijs'. Hij noemt als voorbeeld de folklore-achtige activiteiten
als Turkije-projecten, die de identiteitsontwikkeling van kinderen op geen enkele wijze bevorderen: "Het brengt het
oplossen van hun problemen nauwelijks naderbij, problemen die het leven in twee culturen onvermijdelijk met
zich meebrengt. Integendeel, het kan hun anders-zijn nog meer benadrukken". Hier ligt volgens Dumasy een
belangrijke taak voor de opleiding, maar gezien zijn ervaring daarmee ziet hij weinig perspectieven. Hij
memoreert een congres over het opleiden van buitenlandse leerkrachten, waar bleek dat PABO's hun programma's
eenzijdig blijven invullen vanuit hun Nederlandse cultuurvisie. Dit houdt in: "(...) dat veel Nederlandse PABOstudenten
wel een PABO-diploma krijgen, terwijl ze niets weten van het intercultureel onderwijs".
Aan deze precaire situatie komt volgens Dumasy voorlopig geen einde, zoals blijkt wanneer hij de
moeilijkheden rond het onder zijn supervisie voor de pedagogische opleidingen ontwikkelde 'Promes'project
(Project Onderwijs in een Multi-Etnische Samenleving) bespreekt: "Op de Hogeschool Midden Nederland (te
Utrecht SK) zijn ze er twee à drie jaar mee bezig geweest om een docententeam te interculturaliseren. Op een
gegeven moment heeft het ministerie van O&W gezegd dat ze zich alleen maar mochten bezig houden met het
ontwikkelen van goed lesmateriaal. Interculturele training voor docenten hoorde daar dus blijkbaar niet bij en dat
is jammer". 8
Al stemt de transculturele opvatting van Dumasy op een aantal essentiële punten overeen met de in de
onderhavige studie ontwikkelde intermondiaal georiënteerde interculturaliteit, dat neemt niet weg dat hij zijn
termen niet zorgvuldig formuleert. Enerzijds schaart hij de folklore-activiteiten - die hij bestrijdt - onder de noemer
van 'interculturaliteit', terwijl hij anderzijds het intercultureel onderwijs aan pedagogische opleidingen wil
bevorderen. Waarschijnlijk mede daarom kiest Dumasy uiteindelijk voor een tussenweg; bovendien is hij zich
bewust van de zware erfelijke belasting van de term 'intercultureel'. 9 Hij zegt een oplossing te willen zoeken in een
'transculturele invulling van intercultureel onderwijs': "Want daarin ligt de nadruk op wederzijdse aanpassing.
Transcultureel kan nooit eenrichtingsverkeer zijn", en dat terwijl basisscholen aan 'intercultureel onderwijs' wèl