Volledig proefschrift (997 kB) - Les 4 vents - Siep Kooi

BESLUIT
Om tenslotte te kunnen bepalen wat de consequenties van de voorgaande analyses zijn is het nodig ons af te
vragen of wij meer zicht gekregen hebben op de voorwaarden tot het 'betreden' van de belevingswereld van
kinderen, die in het steeds sterker wordende multiculturele spanningsveld van de laatste jaren leven. Vallen
allochtone kinderen per definitie 'tussen wal en schip' en ligt er daarentegen voor autochtone kinderen als
vanzelfsprekend 'een wereld open', of zijn er richtingen aan te geven om de ontmoeting tussen kinderen van
verschillende culturen te bewerkstelligen? Bovendien moet bekeken worden in hoeverre onze interpretatie van
Merleau-Ponty's concept van de 'intermonde' tot het beantwoorden van deze vragen heeft bijgedragen.
Reflectie op beide kernvragen is niet alléén van belang om te kunnen achterhalen wat deze studie
opgeleverd heeft, maar vooral om na te gaan hoe onze visie op de toenemende multiculturaliteit in het
dagelijkse leven is veranderd. Als krantenlezer, televisiekijker, opvoeder, conferentieganger of
wetenschappelijk onderzoeker vormen mensen zich een mening. Dit heeft bijzondere betekenis voor hen die
deze meningen als cultuuroverdragers aan een volgende generatie moeten doorgeven en geen kader hebben
waarin zij hun denkbeelden kunnen toetsen en bijstellen. Ter afsluiting van deze studie worden de eerste
stappen tot zo'n intercultureel pedagogisch kader geschetst. Daarvoor keren wij terug naar de eerste
oriënterende hoofdstukken waarin de doelstellingen van ons pedagogisch studieterrein in een viertal
kernvragen zijn geformuleerd. Deze vragen lagen alle in de voorwaardelijke sfeer en betroffen kortweg de
vraag naar de 'unieke zijnswijze' van het kind. Geprobeerd is deze vraag te beantwoorden door niet het
primaat aan kinderen toe te kennen, maar aan de dialectiek waarmee zij aan de wereld en de anderen in die
wereld, verbonden zijn, of in termen van Merleau-Ponty, aan een dialogische relatie waardoor kinderen via
'intentionele draden' aan-de-wereld zijn gerelateerd. Om die 'ontmoeting' te kunnen bestuderen was het nodig
onze waarneming aan te scherpen. Zo kon begrepen worden dat kinderen niet alleen ìn een wereld of een
situatie leven, maar die op een pre-reflexief niveau léven en beleven.
*1* De 'eigen' wereld van het kind
De eerste doelstelling betrof de problematiek van de pedagogische ontmoetingsruimte, waarin de specifieke
'eigen wereld' of 'zijnswijze' van kinderen wordt gerespecteerd. De vragen hieromtrent zijn verstrekkend, want
waar mensen elkaar ontmoeten, vloeien werelden in elkaar over en overlappen elkaar. Dit is met name voor de
pedagogische situatie essentieel. Daarom heeft deze beginvraag in elke fase van deze studie op de achtergrond
meegespeeld, om uiteindelijk als 'zijnsprobleem' tot een oplossing gebracht te worden.
Dankzij diepgaande reflectie op het denken van Merleau-Ponty is de discrepantie tussen de wereld
van het 'gespiegeld (pedagogisch) ontmoeten' en de contrastbenadering van het onderwijs aan het licht
gekomen. Door het innerlijk van de mens te behandelen als een uitwendig voorwerp, zoals de positivistische
wetenschappen doen, wordt die contrastwerking in stand gehouden. Voor de sociale wetenschappen moet
deze opvatting als onbruikbaar afgewezen worden, omdat het respect voor de 'eigen wereld' van het kind
daarin niet gegarandeerd kan worden. Hier ligt een taak voor de filosofie, die zoals Merleau-Ponty stelde,
over de wetenschappen waakt, opdat de oorsprong van het weten niet uit het oog wordt verloren. Een
terugkeer naar 'de zaken zelf' is een terugkeer naar de wereld die aan de kennis voorafgaat, een wereld
waarvan de kennis altijd 'spreekt'. In het licht van die wetenschapsopvatting wordt de filosofie aan de realiteit
van het dagelijks leven teruggegeven en blijft de mens als 'synergetisch systeem' in tact. Op dat punt raken
sociale wetenschappen en wijsbegeerte elkaar in een circulaire beweging.
Dit impliceert dat de kern van onze pedagogische kennis het 'natuurlijke' en oorspronkelijke weten is
dat wij van het kind denken te hebben. Het feit dat wij zelf kind geweest zijn, vormt de bron van deze
ervaring. De pedagoog probeert zich een beeld te vormen van de 'eigen wereld' van het kind, maar kan dat niet
doen zonder zich af te vragen in hoeverre zijn kind- of wereldbeeld beïnvloed is door het kind dat hij eens was,
en dat nog altijd zijn houding tegenover de wereld bepaalt. Dit geldt in het bijzonder voor degene die zich in
pedagogische zin probeert in te leven in de belevingswereld van kinderen van wie het wereldbeeld en de
perspectieven anders zijn dan die van hem. De leerkracht die zowel autochtone als allochtone kinderen
onderwijst zal met dit gegeven rekening moeten houden, ook al beschikt hij (nog) niet over een pedagogische
theorie die gebaseerd is op een interculturele antropologie.
Door ons het 'zien' van Merleau-Ponty eigen te maken verandert onze visie op de pedagogische
ontmoeting, waarin opvoeder en opvoedeling in een bijzondere (waarnemings)relatie tegenover elkaar staan.