Volledig proefschrift (997 kB) - Les 4 vents - Siep Kooi

Judith
Het is maandagochtend 10 uur. Ik zit aan mijn bureau en bekijk wat schriften van leerlingen. Mijn klas,
de vijfde, is aan het werk. Er wordt geklopt. Clazien doet open en Judith uit de eerste komt binnen. Ze
loopt naar mijn bureau en zegt zachtjes: "Ik moest van mamma zeggen dat Johan ziek is". Ik kijk haar
aan en vraag wat hem mankeert, maar ze zegt niets. Ik zie angst in haar ogen en het onbehaaglijke
gevoel dat er iets mis is, bekruipt me. Ik zeg: "Judith, is er wat?" Ze legt haar handjes op mijn arm en er
gaat een schok door mij heen. Haar handen zijn ijskoud. Ik pak haar hand en herhaal mijn vraag. Even
aarzelt ze, dan begint ze zachtjes te huilen en fluistert nauwelijks hoorbaar: "...er was een man...". Als
in een flits schieten beelden door mijn hoofd. Ik sta op, neem haar bij de hand en samen lopen wij de
klas uit. In het kamertje begint ze te huilen en komt het verhaal er stukjes bij beetjes uit.
De details doen hier niet ter zake. Ter reconstructie alleen dit: Judith was die ochtend alleen
naar school gegaan. Haar broertje, die bij mij in de klas zat, was ziek thuis gebleven. Een man had haar
onderweg aangesproken en gevraagd of hij haar achterop zijn fiets naar school zou brengen. Dat leek
haar wel wat, nu Johan niet bij haar was. In een parkje, niet ver van school, had hij haar op een
afschuwelijke manier misbruikt. Het latere onderzoek van de huisarts liet daarover geen twijfel bestaan.
Na het gebeurde had de man haar weer achterop zijn fiets gezet en haar vlak bij school achtergelaten.
De juf van de eerste had wel opgemerkt dat Judith een half uur te laat was, maar ze had daaraan weinig
aandacht geschonken. Judith was stil op haar plaats gaan zitten en had pas veel later gevraagd of ze
even naar mij mocht om te zeggen dat Johan ziek was. De juf had verder niets aan haar gemerkt.
De gebeurtenis van die ochtend was voor Judith een afschuwelijke ervaring. Wat moest ze doen? Ze
stond voor de school en de enige mogelijkheid was naar binnen te gaan. De weg naar huis was in haar
beleving een eindeloze, en vooral onveilige weg. Haar eigen klas was voorlopig een omgeving waarin ze
tot zichzelf kon komen. Niemand die speciaal op haar lette of haar moeilijke vragen zou stellen.
Dan, na een half uurtje, komt langzaam de werkelijkheid terug: "Ik zie de man van vanochtend
bijna niet meer, die is heel klein geworden. Maar ik zie Johan, die ziek is en mamma die gevraagd heeft
of ik dat even tegen de meester wil zeggen. Ik vraag aan de juf of ik even naar de vijfde mag. Het mag
en ik loop de gang op. De meester van Johan lijkt wel een beetje op pappa. Hij maakt vaak grapjes en ik
wandel graag met hem over het plein. Ik klop. Clazien doet open en ik loop naar het bureau, waar ik
hem als in een waas zie zitten. Het is net alsof ik droom: ik zeg wat ik zeggen moet, maar ik bereik hem
niet. Hij is te ver weg. Hij vraagt me wat, maar ik versta hem niet. Plotseling zie ik de man weer voor
me, de man in de bosjes: een afschuwelijk monster. Ik grijp de arm van de meester en voel me vreselijk
alleen".
Deze beschrijving onthult de werking van het scharnier en de begrippen die de scharnierfunctie
vertegenwoordigen: 'lichaam' en 'vertrouwdheid'. Om noodsignalen uit te zenden schieten woorden tekort.
Judiths hele wezen drukt zo'n signaal uit. Haar ogen en handen, haar hele lichaam is erbij betrokken. Vooral
haar handen spreken. Ze steekt ze uit en geeft uiting aan wat in haar leeft: een duidelijke hulpvraag. Ze zet
daarmee een eerste stap, in de hoop dat die vraag zal worden beantwoord. Daardoor kan ik haar angst, haar
wanhoop en verdriet voelen. Haar onrust en mijn rust raken elkaar niet alleen, ze glijden in elkaar over,
beïnvloeden elkaar: mijn rust neemt iets van haar onrust weg, terwijl op hetzelfde moment haar onrust mij
alarmeert. Haar angst wordt mijn angst. Onze handen zijn contactpunten die elkaar op het moment van
herkenning raken. Ze vormen een bijzonder wereldje tussen ons: een 'tussenwereldje' van gedeelde angst,
dat gestalte krijgt wanneer wij hand in hand de klas uitlopen.
Niet alleen Judiths lichaam is geschonden. Ook haar vertrouwen in de wereld is kapot. Toch blijkt ze in
staat haar signaal uit te zenden naar iemand waarvan ze hoopt dat die te vertrouwen is en haar noodkreet
verstaat, iemand die ze via haar zwijgende lichaam kan bereiken. Voor die ontmoeting is méér nodig dan het
uiten van die kreet alleen, haar roep moet ook worden opgevangen. Het uiten van de hulpvraag is de eerste
stap, het verstaan ervan de tweede. Pas daarna kan ze worden geholpen. Judiths hulpvraag is een vraag
naar olie om het scharnier weer te doen bewegen.