Volledig proefschrift (997 kB) - Les 4 vents - Siep Kooi

waarneembare ons vertrouwd met de wereld, zoals de taal ons vertrouwd maakt met de ander: door zich in te
dringen (par empiètement), door Ueberschreiten" (VI, p.271).
Het bovenstaande legt een 'derde dimensie' bloot, waarbinnen het 'probleem' van de ander in andere termen
omschreven kan worden. De wereld is niet ééndimensionaal, maar opgebouwd uit dimensies of lagen: "(...) door
zich te begeven in een 3e dimensie, kunnen ruimtelijke wezens die in de eerste twee gescheiden zijn, met elkaar
worden verbonden" (VI, p.277). In deze dimensie verliezen oude termen hun betekenis en worden nieuwe
mogelijk. Zo vervangt Merleau-Ponty de begrippen 'concept, idee, geest, voorstelling' door 'dimensies, gewricht,
niveau, scharnierpunten, spilpunten, configuratie' (VI, p.277). Deze nieuwe begrippen maken het mogelijk ons
probleem te herformuleren en een creatief (taal)proces op gang te brengen: "De woorden van de anderen doen mij
spreken en denken omdat zij in mij een andere dan mijzelf creëren, een spreiding (écart) in vergelijking met... wat
ik zie en het aldus aan mijzelf vormgeef. De woorden van de ander vormen het rooster waardoor ik mijn denken
zie" (VI, p.277/278). Bovendien kan het lichaam vanuit een zijnsperspectief worden beschouwd: "Het positief en
het negatief zijn de twee 'kanten' van één Zijn; in de vertikale wereld heeft elk wezen deze structuur. (...) De
ervaring van mijn lichaam en dat van anderen zijn zelf de twee kanten van één zelfde Zijn: daar waar ik zeg dat ik
de ander zie, komt hij in werkelijkheid juist waar ik mijn lichaam objectiveer; de ander is de horizon of de andere
kant van deze ervaring (...)" (VI, p.278).
Merleau-Ponty spreekt hier van een 'endo-' of 'intra-ontologie', een 'ontologie-van-binnenuit', die nieuwe
termen als 'charnière', 'pivot', 'membrure du monde', 'écart', 'implication latérale', 'membrure commune', 'Être-' of
'monde-vertical', 'dimensionnalité' doet functioneren op het terrein van de intersubjectiviteit. Dit topologisch
begripskader verheldert de intersubjectieve betrekking, omdat het chiasme beschouwd moet worden als: "(...) de
betrekking van paring (Kopulation) waar twee intenties één enkele Erfüllung hebben" (VI, p.280/281). Op die
manier is het 'champ du monde' een 'intérieur-extérieur', waar de werkelijkheid van de 'tussenmenselijke' wereld
onthuld wordt in een scheidingsgebied (surface de séparation) tussen mij en de ander, als 'de unieke Erfüllung van
ons beider leven': "Dit scheidings- en verbindingsgebied (...) is het onzichtbare scharnier waarop mijn leven en het
leven van de anderen draait, om het geraamte van de intersubjectiviteit in elkaar te doen overgaan" (VI, p.287).
Dit is slechts te begrijpen 'vanuit de andere dimensionaliteit', zoals de diepte gaapt achter hoogte en breedte, en
de tijd zich aftekent tegen de ruimte: "De andere dimensionaliteit wordt geënt op de voorgaande dimensionaliteit
vanuit een nulpunt van diepte b.v." (VI, p.289). 12
Het onderkennen van het chiasme verleent het lichaamsconcept een nieuwe zin. Het lichaam is meer dan een
lichaam alleen. Rond het lichaam bevindt zich een aureool (halo) van zichtbaarheid: "Deze zichtbaarheid van mijn
lichaam (...) veroorzaakt dat wat men telepathie noemt" (VI, p.298/299). Ook nu brengt Merleau-Ponty de vrouw
naar voren die voelt hoe haar lichaam verlangen opwekt en zich bekeken voelt door nauwelijks waarneembare
blikken. De gevoeligheid van de een zet zich in de ander voort. Dit chiasma brengt een 'omkeerbaarheid' van het
'voyant vu', het 'touchant touché', van 'quasi réflexion (Einfühlung), Ineinander' aan het licht (VI, p.299). Deze
'Einfühlung' van het 'chair du monde - chair du corps', van het 'percevant-perçu' is van groot belang: "Het wil
zeggen dat mijn lichaam van hetzelfde vlees gemaakt is als de (waargenomen) wereld en dat bovendien dit vlees
van mijn lichaam deel heeft aan de wereld, het vlees wordt door de wereld weerspiegeld, de wereld dringt in het
vlees door (empiète) en het vlees dringt in de wereld door (...); hun betrekking is die van overschrijding
(transgression) of van overbrugging (enjambement)" (VI, p.302). 13 De dingen zijn de verlenging van mijn lichaam
en mijn lichaam is de verlenging van de wereld; mijn lichaam wordt door de wereld omringd en omgekeerd. Het
zich aanraken en het aanraken zijn elkaars keer en wederkeer (VI, p.308).
Aldus beschouwd verheldert het chiasme de ontmoetingswijze tussen mij en de ander op een anoniem,
ontologisch niveau: "Het ziende en het zichtbare vallen niet samen. Maar ieder leent (emprunte) van de ander,
neemt iets van het andere, dringt bij het andere binnen (empiète), kruist het andere, vormt een chiasme met het
andere" (VI, p.314). Dit chiasme moet niet opgevat worden in de zin van een 'synthese', als oorspronkelijke
synthetische eenheid, maar: "(...) in de zin van de Uebertragung, van het indringen (empietèment), van het
uitstralen van het zijn dus" (VI, p.315).
Dit bewegend en binnendringend vermogen is kenmerkend voor het chiasme dat uitersten van binnenuit