Volledig proefschrift (997 kB) - Les 4 vents - Siep Kooi

zoekt De Boer in zijn inleiding tot Giorgi's 'Fenomenologie en de grondslagen van de psychologie' (1978) 6 naar
een oorzaak voor het falen van de School. Hij wijst op het ontbreken van een concreet onderzoeksprogramma:
"Het wezenlijke van de mens bleef het terrein van de wijsgerige antropologie die de constitutieve beginselen van
het menszijn tracht op te sporen. Het werd niet duidelijk hoe op dit gebied binnen het door de wijsgerige
antropologie uitgezette kader empirisch onderzoek gedaan moest worden" (De Boer, in Giorgi, p.28).
Ook Schenk komt in haar studie over de historie van de School (1982) tot die conclusie. Zij schetst een
beeld van een 'antiquiteitenkabinet' en gebruikt kwalificaties als 'échec' en 'mythe'. Het emeritaat van Buytendijk
(1957) luidt naar haar idee het einde van de Utrechtse School in, 'het einde van een mythe'. Ook zij kan geen
fenomenologisch onderzoeksprogramma vinden: "De Utrechtse School heeft nooit duidelijk gemaakt wat wel en
wat niet fenomenologisch onderzoek was (...)" (Schenk, p.13). Daarom probeert zij zelf tot een omschrijving van
de Utrechtse methode te komen, die het best met de woorden: 'eerst goed kijken en nadenken' weergegeven kan
worden, al werkte ieder dat op zijn eigen manier uit (Schenk, p.17).
In zijn reactie op Schenk verwijt Beekman in zijn artikel 'De Utrechtse School is dood! Leve de
Utrechtse School' (1983) haar een te eenzijdig en gesimplificeerd beeld te hebben gegeven. Beekman, die zich in
dit artikel afficheert als een 'Schüler Langevelds' 7 , wil de naam van de Utrechtse School zuiveren. Wat hem
betreft is de School ten aanzien van de pedagogiek en de pedagogische psychologie, ook na 1957 nog
'springlevend' (Beekman, 1983, p.61). Na een opsomming van publicaties die in de Utrechtse traditie verschenen,
concludeert hij: "Nee, de Utrechtse School is niet dood, de traditie vernieuwt zich en leeft voort" (Beekman, 1983,
p.70).
In zijn artikel 'De Utrechtse School is dood. Leve de Utrechtse School! Deel II' (1993) zwakt Levering
Beekmans al te optimistische opvatting wat af. De School is wel degelijk dood, hoewel... Levering acht als meest
kenmerkend voor de Utrechtse School het feit dat er diverse interpretaties mogelijk zijn: "Voor de een het toppunt
van van onwetenschappelijkheid, voor de ander nog altijd een bron van inspiratie" (Levering, p.10). Ieder heeft
zijn eigen Langeveld: "Je op Langeveld beroepen is voor velen mogelijk, omdat zijn werk zo breed is en omdat
zijn basisgedachten zich zo goed lenen voor vernieuwing" (Levering, p.8). Daarom is zijn werk voor de 'insider
altijd nieuw' en voor de 'buitenstaander hopeloos ouderwets'. Dat heeft tot gevolg dat het niet mogelijk is een
'beperkt project' in de Utrechtse traditie uit te voeren, aldus Levering: "(...) omdat een van de kenmerkende
eigenschappen nu juist te vinden is in de breedte en variëteit" (Levering, p.8).
Levering signaleert dat het in de 'nieuwe' Utrechtse School, in tegenstelling tot de 'oude' School, ontbreekt
aan politiek (en sociaal) engagement. Was het pedagogische project van de 'oude' School op de 'gehele
samenleving' gericht, voor het gros van de aanhangers van de 'nieuwe' School is dat niet aan de orde: "Voor
sommigen ging zelfs die concrete praktijkgerichtheid te ver" (Levering, p.8).
In haar proefschrift 'De regels van het vak' (1990) neemt Dehue een hoofdstuk op, getiteld: 'Als al wat
levend ons ontmoet', waarin zij de geschiedenis van de Utrechtse School behandelt. Ook Dehue zet vraagtekens
bij het fenomenologische karakter van de School. Wie in Utrechtse publicaties zoekt naar cohorente voorschriften
aangaande het doen van fenomenologisch onderzoek, merkt al snel dat die daaruit niet zijn af te leiden (Dehue,
p.78). Bovendien zouden er normen gelden die nogal afwijken van de standaardopvattingen. De Utrechtse School
deed geen fenomenologisch onderzoek met behulp van geijkte handboeken voor methoden en technieken; men
streefde de vorming tot een volwassener staat van menszijn na. Zelfkennis en 'persoonlijk geïnteresseerd
deelhebben aan elkaar in de ontmoeting' zouden daartoe belangrijke elementen zijn (Dehue, p.80). Uiteindelijk kan
Dehue in de onderzoeksopzet van de Utrechtse School geen methodologische stappen in de zin van Husserl
vinden, en zij vraagt zich daarom af of de Utrechtse psychologen zich misschien niet ten onrechte fenomenologen
noemden (Dehue, p.84).
Toch is er sprake van een enkele eenzame poging tot 'renovatie' van de Utrechtse School. Bijl, die eigenlijk altijd
in de schaduw van Langeveld gebleven is, publiceert enkele artikelen over de leefwereld. De opvattingen in zijn
studie 'De genese van ervaring en kennis' (1978) vinden echter amper gehoor. 8 Bijl bemerkt bij de meeste sociale
wetenschappers een grote hang naar natuurwetenschappelijke methoden. Als tegenwicht benadrukt hij de manier
waarop het begrip 'leefwereld' in de antropologie wordt gebruikt (Bijl, 1978, p.1). Bijl acht positivistisch getinte
wetenschapsopvattingen onbevredigend en wil vanuit een vernieuwd Utrechts ideaal een wetenschaps-theoretische