Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelijkheidsbestrij'ding in Nederland 1914-1970
Met eenzijdigheid doelt Koopmans op de inventarisatieonderzoeken,
die de omvang van onmaatschappelijkheid in een bepaalde streek of
plaats moeten aangeven, Tot 1966 worden er minstens 45 van dergelijke
onderzoeken verricht.
Een tweede ontwikkeling die men nieuw zou kunnen noemen is het
inzicht dat onmaatschappelijk gedrag ook in 'hogere kringen' voorkomt.
Haverda had het onderwerp al aangesneden in 1956, nu wordt
er in bredere kring over gesproken. Op één van de oriënteringsdagen
wordt bijvoorbeeld opgemerkt dat:
'De economisch sterkeren niet alleen meer speelruimte en mogelijkheden
voor ontplooiing hebben, maar hun ondeugden kunnen verbloemen en
hun fouten camoufleren met geld'. 15
Zuithoff wijst op de gezins-desintegratie in middenstandsmilieus die
minstens even groot is als in de lagere groepen.
Hoewel men nu dus erkent dat onmaatschappelijk gedrag ook in
'hogere kringen' voorkomt (één schrijver gaat zelfs zo ver dat hij zegt
dat onmaatschappelijkheid ook in onszelf schuilt), wordt eraan toegevoegd
dat dit meestal geen storende invloed op de samenleving heeft.
Onmaatschappelijken uit 'lagere kringen' komen veelvuldiger in aanraking
met hulpverlenende instanties en zijn dikwijls afhankelijk van
overheidsgeld. Hierdoor is hun storende invloed op de samenleving
veel groter. Ook in het rapport Sociale Integratie Probleemgezinnen
wordt erkend dat onaangepastheid in alle kringen voorkomt. Ieder
mens gaat wel eens tegen de goede orde in, maar:
'De onaangepastheid van kunstenaars, denkers, uitvinders kan voor de
gehele samenleving wezenlijk belangrijk zijn. Het afwijkende en bevreemdende
gedrag van helden en heiligen, waarmee de gemiddelde
man niet goed raad weet, kan wakker maken en inspireren.( ... ) De maatschappij
heeft echter een grote onderstroom nodig van samenwerking en
samenspel, een dragende geordendheid waarin de storingen gering en
geleidelijk zijn. In feite blijkt de samenleving niet geheel aan deze norm
of wens te voldoen. Er zijn personen, gezinnen, bevolkingsgroepen, die
men o,a, in de onderlaag van de maatschappij vindt, waar de afwijkingen
van de spelregels blijkbaar veelvuldiger, storender, dieper geworteld en
manifester zijn. Dit deel van de bevolking is zo markant, dat men het is
gaan aanduiden met de termen" onmaatschappelijk" en "asociaal" '.!6
Een derde nieuwe ontwikkeling ten slotte is het inzicht dat' deze mensen'
geaccepteerd moeten worden in hun anderszijn. Men heeft het
224
Kansarmen
over begrip voor het afwijkende - 'maai daarom nog niet in moreel
opzicht slechtere' - gedrag van probleemgezinnen. De tijd dat onmaatschappelijken
als een apart soort beschouwd werden en dat men
meende de normale samenleving tegen hen te moeten beschermen, is
voorbij, constateert men verheugd. Zuithoffzegt in 1964:
'In het begrip anders-maatschappelijken, dat door van Tienen is geïntroduceerd,
mag een belangrijke vooruitgang worden gezien in het zwartwit
denken over probleemgezinnen. Over onmaatschappelijkheid kan
niet worden gesproken zonder dit verschijnsel te projecteren tegen de
verschillende subculturen die zijn ingebed in de totale gemeenschap'. 17
Toen minister Klompé in 1962 de Contactcommissie voor de Bijzondere
Projecten installeerde, zei ze:
'Wie zich met zulke gezinnen en groepen bezighoudt, moet deze vóór
alles in hun anderszijn aanvaarden. Wie alléén let op uiterlijke symptomen
van onaangepast gedrag is feitelijk bezig te werken volgens een
mensbeeld van zichzelf - dat misschien gelijkt op het mensbeeld van een
héél nette burger' .18
LangzaI10erhand raken de meesten er ook van overtuigd dat de term
onmaatschappelijkheidsbestrijding de lading niet meer dekt, zoals in
het rapport Sociale Integratie Probleemgezinnen gesteld werd. Van Tienen
wil het positiever benaderen met de term 'maatschappelijkheidsbevordering'
. Hij pleit ervoor om een instituut voor maatschappelijkheidsbevordering
in te stellen, dat zich op iedereen richt en niet alleen
op een speciale groep.
In het algemeen wil men het bestrijden van onmaatschappelijkheid
niet langer centraal stellen. In plaats daarvan legt men nu de nadruk op
het streven naar situaties waarin ieder mens zich kan ontplooien.
Begrip en aanvaarding moeten voortaan de grondslag vormen van het
werk. Maar ondanks alle begrip voor het afwijkende vindt men dat er
wel grenzen zijn aan de acceptatie van 'de anderen'. Andere normen
kunnen geaccepteerd worden zolang ze niet in conflict komen met de
algemeen maatschappelijke normen, menen de deelnemers op een studiedag.
Is het conflict er wel dan zal men de afwijkende normen moeten
pogen te corrigeren.
De bovengenoemde nieuwe inzichten hebben in de eerste helft van de
jaren zestig nog nauwelijks gevolgen voor de praktijk van het heropvoedingswerk.
Van een aanpak op alle niveau's (macro, micro en indi-
225