Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelijkheidsbestrijding in Nederland 19 I 4-1970
het oog op onderzoek naar de oorzaken en behandelingsmethoden van
onmaatschappelijkheid worden de gezinsoorden in deze periode
bovendien als een veelbelovend onderzoeksterrein beschouwd. Het
heropvoedingswerk in de gezinsoorden is representatief voor het gehele
werk met onmaatschappelijke gezinnen. Al naar gelang de mogelijkheden,
zoals voldoende geld en personeel, tracht men in de plaatselijke
heropvoedingswijken eenzelfde manier van heropvoeding toe te
passen als in de gezinsoorden.
DE GEZINSOORDEN
Sinds I952 vallen de gezinsoorden en bijbehorende internaten onder
het gloednieuwe ministerie van Maatschappelijk Werk. 2 Deze verhuizing
luidt een nieuwe fase in. Ambtenaren van de afdeling Maatschappelijk
Werk ten behoeve van Probleemgezinnen maken de balans op
en concluderen dat er een frisse wind moet gaan waaien. Het tijdperk
van de Rijksevacuatiekampen met alle onduidelijkheid, chaos en dilettantisme
wordt naar het verleden verwezen. Men acht de tijd rijp om
de zaken professioneler aan te pakken. Dat de gezinsoorden bestaansrecht
hebben, lijdt volgens hen geen twijfel meer. De alom groeiende
belangstelling voor het probleem van de onmaatschappelijke gezinnen
vormt hiervoor het bewijs. In het bijzonder het wetsontwerp van de
commissie-Eijssen heeft het werk in de gezinsoorden zoals men het
noemt een belangrijk cachet verleend. De publikatie van het wetsontwerp
heeft immers in brede kring tot het inzicht geleid dat er eerst
meer onderzoek gedaan moet worden naar het verschijnsel onmaatschappelijkheid
alvorens het wetsontwerp tot wet gemaakt kan worden.
Waar zou dergelijk onderzoek beter kunnen plaats vinden dan in
de gezinsoorden waar onmaatschappelijke gezinnen van allerlei slag
geïsoleerd van hun natuurlijke omgeving geconcentreerd zijn, redeneert
men op het ministerie. Natuurlijk acht men het ook van groot
belang om onderzoek te doen onder onmaatschappelijke gezinnen die
in een zogenaamde natuurlijke setting leven. Zolang de plaatselijke
onmaatschappelijkheidsbestrijding onder leiding van het particulier en
gemeentelijk initiatief echter nog in de kinderschoenen staat, acht men
de gezinsoorden onder de hoede van de rijksoverheid onmisbaar als
onderzoeksveld. Als argument van praktische aard komt hier nog bij
dat de gezinsoorden heel geschikt zijn voor de systematische heropvoeding
van de zogenaamde zeer ernstige onmaatschappelijken, waar-
106
Onmaatschappelijken
mee men op plaatselijk niveau geen raad weet.
Aldus krijgen de gezmsoorden een nieuwe status, die van wetenschappelijk
experiment. Het worden als het ware laboratoria, waar
men gezinnen 'in een gedoseerde afzondering, zonder de centrifugale
krachten die in de vrije maatschappij werken', observeert. Op grond
van deze observaties wil men de verschillende verschijningsvormen
van onmaatschappelijkheid analyseren en behandelingsmethoden ontwikkelen
en toepassen. Psychiaters, psychologen, pedagogen en sociologen
krijgen voortaan een grotere stem in het kapittel. Hun bijdrage
wordt als onontbeerlijk beschouwd, aldus minister Van Thiel in de
Tweede Kamer. Hun studiemateriaal bestaat, zoals gezegd, uit de bewoners
van de gezinsoorden en uit gezinsdossiers, waarin de gedragingen
van de bewoners nauwgezet genoteerd moeten worden. Ter
wille van de wetenschap dient het personeel deze gezinsrapporten zo
uniform en objectief mogelijk op te stellen.
Nu de gezinsoorden een wetenschappelijk researchobject zijn geworden,
komt er ook meer geld voor beschikbaar. Ter vergelijking: in
1951 is er voor tien gezinsoorden en vijfintematen 987.IOO gulden begroot.
In I955 zijn er nog maar acht gezinsoorden en drie internaten,
maar.deze kosten de overheid nu I.I74.400 gulden en in 1958 wordt
er aan zeven gezinsoorden en twee internaten 1.332.700 gulden uitgegeven.
De verhoging van de kosten komt voornamelijk ten goede aan
de post personeelskosten, met name de salarissen van wetenschappers
en ambtenaren. Het ambtenarenapparaat is sinds 1952 sterk uitgebreid.
Als de gezinsoorden in I952 naar het ministerie van Maatschappelijk
Werk verhuizen, zijn er nog tien gezinsoorden, namelijk Ruinen,
Echten, Ten Arlo en Linde in Drenthe, Molengoot, de Boomhof,
Schaershoek- en Balderhaar in Overijssel, het Ronde Huis in Gelderland
en Drakenburg in Utrecht. In deze tien gezinsoorden zijn in
1952 124 gezinnen gehuisvest. Daarnaast zijn I4I kinderen van gezinsoordbewoners
in een vijftal internaten opgenomen.
In de periode na 1952 wisselt de gezinsoordenbevolking aanzienlijk.
Dit komt doordat de gezinnen die tijdens of vlak na de oorlog als oorlogsevacués
in de kampen terecht kwamen, gedurende deze jaren
grotendeels 'gereévacueerd' worden. Nieuwe gezinnen, na I952 opgenomen
volgens eveneens nieuwe richtlijnen, nemen hun plaats in. Deze
worden na enige jaren van heropvoeding op hun beurt opgevolgd
door weer nieuwe gezinnen, enz. Gedurende de jaren vijftig hebben er
in totaal 250 gezinnen in de gezinsoorden gewoond. In de loop van de
tijd neemt het aantal gezinnen dat in de oorden verblijft geleidelijk af.
107