Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelijkheidsbestrijding in Nederland 1914-1970
dat vluchtgevoel, je wou gewoon weer bij het gezin zijn. Vanuit Zeist
was het dan liften naar Zwolle en vandaar altijd lopen, daar hadje geen
verkeer meer. Dan liep je langs al die zandweggetjes Zwolle-Balkbrug­
Dedemsvaart-Hoogeveen-Nieuwoord en dan was je weer thuis. Na de
watersnood in 1953 mochten we terug naar huis. Toen merkteje ook dat
je geestelijk een opsodemieter had gekregen. Ik heb altijd het gevoel gehad
dat me iets onrechtmatig ontnomen is. Je hebt eigenlijk geleden waar
't niet nodig geweest had ... Hou me ten goede, ik beschuldig niemand,
maar onbewust hebben ze veel leed veroorzaakt bij de mensen. Ze wilden
mensen helpen, maar ze keken niet naar de achtergronden of de omstandigheden.
Zo kun je onbewust aan een kwaaie zaak werken. Ik zou
het zeer f,tin vinden als wij, oorlogsslachtoffers, nou eens gerehabiliteerd
zouden worden op hetgeen Wat zich daar afgespeeld heeft. Vroeger had
je nooit verweer. Je gaat de militaire dienst in, je komt bij een baas te
werken, maar je kan nooit en te nimmer - zelfs aan je collega's niet - vertellen
wat ik nou aan jullie verteld heb. De mensen hebben daar geen inzicht
op. Ze zeggen toch: ja, in de oorlog had je Joodse kampen, dat valt
te verklaren, maar als je na de oorlog in een kamp zit, dan zal er wel iets
aan de hand zijn. Ik heb er dus nooit over gepraat en dan blijf je nerveus,
je hebt toch een deuk gehad. Het is een syndroom geworden en dat syndroom
blijft eeuwig en altijd bij de mensen'.
88
IV
Zieke gezinnen
Het denken over onmaatschappelijkheid
I945-I95 2
Twee en een halve maand na de bevrijding vindt er in de Volkshogeschool
Diependaal te Markelo een conferentie plaats over 'het probleem
der asociale gezinnen'. Hier pakken de deskundigen de draad
weer op van 1937 toen het landelijk congres van de Nederlandsche
Vereniging voor Geestelijke Volksgezondheid over het gezin plaatsvond.
Directe aanleiding tot de conferentie is de situatie in de Rijksevacuatiekampen
waar 'asociale elementen' verblijven. Volgens de confererenden
hebben de oorlogsjaren een extra dimensie aan het onmaatschappelijkheidsvraagstuk
gegeven. Het bestaan van onmaatschappelijkhe.id
is nog scherper dan voorheen naar voren gekomen en het is de
hoogste tijd om er iets aan te doen. Twee dagen spreekt men in Markelo
over de aanpak van 'asocialen' in het algemeen en die in de kampen
in het bijzonder. Diemers houdt een gloedvol betoog over het
moeilijke maar toch prachtige werk in de evacuatiekampen en de daar
behaalde resultaten, vooral met arbeidstherapie. P.]. Piebenga, psychiater,
roept de ideeën van Querido in herinnering, zoals hij die uiteenzette
op het congres van 1937: onmaatschappelijkheid is een gezinsziekte
en willen we die genezen dan moeten we het gezin isoleren
en een behandeling geven, waarbij arbeidstherapie centraal staat.
De theorie van Querido en de praktijk van Diemers en anderen blijken
wonderwel op elkaar aan te sluiten. Daarom heerst er op het congres
naast de bezorgdheid toch ook een optimistische stemming. Misschien
heeft men nu wel de goede weg gevonden om het vraagstuk der
onmaatschappelijkheid op te lossen.
Vanuit de praktijk klinkt er één duidelijke noodkreet. De gezinnen
in de evacuatiekampen kunnen door niets en niemand gedwongen
worden om daar te blijven. Het staat hun vrij het kamp te verlaten als
ze dat willen. Daarom zou de regering volgens Diemers 'aan onze liefde
en enthousiasme de macht en de wet' moeten geven. Alle aanwezigen
op het congres zijn het met hem eens. Wettelijke maatregelen zou-