Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelijkheidsbestrijding in Nederland 1914-1970
geworden door de onderzoekingen, gedaan door Prof. Eugen Fischer,
Direktor des Kaiser Wilhelm Instituts fur Anthropologie menschliche
Erblehre und Eugenik, daar is niet te verwachten dat de hiervoor bedoelde
150 gezinnen, zij mogen zich dan uiterlijk wat meer beschaving hebben
eigengemaakt, moreel, geestelijk en physiek hooger zullen staan dan
hun ouders. Toezicht en leiding zullen voor hen niet gemist kunnen worden'.ls
Ds. J.A. Visscher uit Leeuwarden is nauw betrokken bij het werk
VOOr 'maatschappelijk ongeschikten'. Hij pleit ervoor dat er een landelijk
samenwerkingsverband komt en dat er voor maatschappelijk
ongeschikten boerderij-kolonies- ingericht worden waar ze zich onder
leiding van een goede boer kunnen bekwamen in landbouw en veeteelt.
'Wat deze beweging over ons land vertakt vaar preventief werk zou
kunnen verrichten, is lichtelijk te begrijpen, daar zij meer nog dan tot
nog toe, een groep mannen en vrouwen vasthoudt binnen hare muren en
daardoor een nageslacht wordt beperkt, waarvan genoegzaam bekend is,
dat het, als geboren uit maatschappelijk ongeschikten, zedelijk zieken en
alcoholisten, psychopathen, invaliden, alle kiemen der herediteit in zich
bevat en later het voorwerp zal blijken te zijn van weer nieuwe zorgen,
dure en lastige hulp'. 16
Tot slot laten we mr. F.M.]. jansen, directeur van de Gemeentelijke
Dienst voor Maatschappelijk Hulpbetoon te Amsterdam aan het
woord. Zijn dienst heeft veel te maken met mensen uit Zeeburgerdorp
en Asterdorp. jansen meent dat we ons moeten bezinnen op krachtige
middelen ten einde de ergste asocialen tot hun maatschappelijke plichten
te brengen. De maatschappij moet zonodig tegen hen beveiligd
worden. In dit verband wijst hij op de oosterburen die met de hen
kenmerkende aanleg voor systematiek, het probleem der asocialen
grondig hebben aangepakt. Zij hebben maatregelen genomen die liggen
op het gebied van verplichte tewerkstelling of opname in psychiatrische
inrichtingen.
'De maatregelen t.a.v. de asocialen getuigen zeker van gestrengheid
tegenover hen die zich willens en wetens op onwaardige wijze buiten het
gemeenschapsleven stellen, doch anderzijds worden deze regelingen toch
ook weer gedragen door den ernstigen wensch om de asocialen zoo mogelijk
en În het bijzonder door hen te wennen aan regelmatigen arbeid op
te voeden tot volwaardige leden van de volksgemeenschap'.
Geestelijk onvolwaardigen
Jansen zou de Duitse maatregelen niet klakkeloos willen overnemen
maar omdat er een tegenzin bestaat tegen 'zekere ideologieën' behoeven
we, naar zijn met:ling, nog niet alles af te keuren. 17
HETèONGRES VAN 1937
In 1937 vindt een congres plaats van de Nederlandsche Vereniging
voor Geestelijke Volksgezondheid, gewijd aan 'Het Gezin'. Eén van
de onderwerpen is het onmaatschappelijke gezin. Op dit congres is
naast de bekende geluiden van voorstanders van eugenetische maatregelen
ook een nieuw geluid te horen. Querido houdt een referaat
over het onmaatschappelijke gezin, waarin hij zijn ideeën uiteenzet en
aangeeft welke oplossingen hij vOOr ogen heeft. 18 Waar hij vijf jaar
eerder in Het Zeeburgerdorp vooral de nadruk legde op ellendige
levensomstandigheden als factor bij het ontstaan van onmaatschappelijkheid,
accentueert hij nu de psychische gesteldheid van de gezinsleden
en hun onderlinge verhoudingen.
Allereerst moeten we het gezin, volgens Querido, als een eenheid
zien en niet de individuen apart bekijken. Deze eenheid, het gezin, kan
ziek worden. Omdat het gezin, aldus Querido, een maatschappelijk
vormsel is, zal de ziekte van het gezin zich dientengevolge op maatschappelijk
gebied openbaren, namelijk in het symptoom van Onmaatschappelijkheid.
Querido beschrijft de symptomen van deze ziekte als
volgt:
'Het onmaatschappelijke gezin - U kent het allen. U kent het verwaarloosde,
havelooze milieu. U kent de vrouwen, bleek, afgetobd, verou- •
derd voor hun tijd, die in een niet te stelpen woordenvloed hun ellende
ronddragen of verbeten zwijgen; de verfomfaaide mannen, die hard en
onverschillig hun eigen weg zoeken om zoo weinig mogelijk in het "hok
met de kinderen" te zijn. U kent bovenal de kinderen, schraal, ouwelijk,
grauwen mager, te vroeg door de zorgen gegrepen. vroeg-wijs of opstandig,
bandeloos of crimineel. U kent evenzeer het decor van dit alles:
het gebroken huisraad, het groezelige en onvoldoende beddegoed, de bekrompen
woning, de lichamelijke onverzorgdheid, in één woord, de armoede'.
Querido spreekt van ziekte van het gezin als geheel wanneer de onderlinge
verhoudingen tussen de individuen in het gezin gestoord zijn of
wanneer de relatie tussen het gezin en de samenleving gestoord is. In
het eerste geval, intra-familiaire stoornissen, noemt Querido onder
65