Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelijkheidsbestrijding in Nederland I914-1970
onmaatschappelijke gezinnen' bogen, probeerden een theoretische
ondergrond aan de praktijk te geven.
Tussen 1955 en 1965 beleefde de onmaatschappelijkheidsbestrijding
in Nederland haar bloeiperiode. In tal van plaatsen was een heropvoedingswijk;
daarnaast waren er de gezinsoorden voor maatschappelijk
onaangepaste gezinnen, van het ministerie van Maatschappelijk Werk,
later vervangen door zes plaatselijke Bijzondere Projecten. Mensen
van verschillende wetenschappelijke disciplines zochten naar verklaringen
voor het verschijnsel van het onmaatschappelijk gedrag.
De neergang zette in na het midden van de jaren zestig. Men ging
vraagtekens zetten bij de onmaatschappelijkheidsbesrrijding en bij het
verschijnsel onmaatschappelijkheid zelf. Sinds 1970 werden onmaatschappelijke
gezinnen niet langer beschouwd als een aparte groep, die
heropgevoed moest worden.
De geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding kan in verschillende
perioden worden verdeeld. Een goede richtlijn daartoe vormen
de verschillende benamingen die men van tijd tot tijd aan de gezinnen
gaf, men zie de hoofdstukindeling. Per periode zullen telkens
de ontwikkelingen in de praktijk van het heropvoedingswerk en die in
het denken over onmaatschappelijkheid aan bod komen.
Wij lieten ons door vier vragen leiden:
- hoe is het beleid ten aanzien van 'onmaatschappelijke gezinnen' geweest
in de periode 1914-I970?
- welke rol heeft de wetenschap in deze geschiedenis gespeeld?
- welke mensen deden het praktische heropvoedingswerk en hoe deden
ze dat?
- welke gezinnen werden als onmaatschappelijk beschouwd en hoe
hebben zij hun heropvoeding ervaren?
Voor wat de voor-oorIogse heropvoedingswijken betreft maakten we
voornamelijk gebruik van bestaande onderzoeken. In het gemeentearchief
te Rotterdam bestudeerden we het aanwezige bronnenmateriaal
over de gang van zaken rond Rotterdamse onmaatschappelijk geachte
gezinnen in de oorlogsjaren en vlak erna. Voor de gezinsoorden bezochten
we het archief van het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid
en Cultuur. Wij troffen er een uitgebreide verzameling bronnen
aan. De dossiers bevatten onder andere correspondentie tussen de
oordleidingen en het ministerie van Maatschappelijk Werk, notulen en
rapporten van diverse commissies en werkverslagen van personeelsleden.
Daarnaast hadden wij toegang tot gezinsdossiers van in de oor-
8
Inleiding
den opgenomen gezinnen. Het grootste deel van deze dossiers is indertijd
vernietigd, maar tien procent is bewaard gebleven. Hierdoor
kregen wij een goed inzicht in de wijze van heropvoeding en in het
dagelijks leven in de gezinsoorden. Dit .deed ons beslissen om het
hoofdstuk over de gezinsoorden (hoofdstuk vijf) relatief veel ruimte te
geven in het boek. Het archief van de Stichting Welzijn Haarlem leverde
ons de belangrijkste gegevens inzake de Bijzondere Projecten in
de jaren zestig.
De hoofdstukken betreffende het denken over onmaatschappelijkheid
zijn gebaseerd op studie van boeken, brochures, rapporten en artikelen
over het verschijnsel onmaatschappelijkheid. De artikelen verschenen
in tijdschriften op het gebied van volkshuisvesting, geestelijke
volksgezondheid, maatschappelijk werk en sociale wetenschappen en
in kranten en opiniebladen. Voorts gaven ook de gezinsdossiers ons
een beeld van het denken over onmaatschappelijkheid.
Wij interviewden bovendien een aantal betrokkenen. We spraken
met vroegere personeelsleden van de gezinsoorden en heropvoedingswijken
en met vertegenwoordigers van het ministerie. Via oproepen
in kranten en via de radio zochten we contact met ex-bewoners van de
gezin'soorden. Sommige kranten begrepen onze bedoelingen niet goed
en zo gebeurde het dat er in een Limburgse krant een oproep verscheen
onder de vette kop 'Asocîale Limburgers gezocht'. We kregen
hierop uiteraard geen enkele reactie. De andere oproepen resulteerden
in lange gesprekken met vele mensen. In het totaal hebben we met
zestig mensen gesproken.
De gesprekken met vroegere personeelsleden en gezinsoordbewoners
zijn voor ons van groot belang geweest bij het schrijven van dit
boek. Wij bedanken vooral deze mensen voor hun medewerking.
Zonder hen zou dit boek nooit in deze vorm tot stand zijn gekomen.
9