Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelijkheidsbestrijding in Nederland 1914-I 970
gezinnen varieert van inwoning, éénkamerbewoning en bewoning van
onbewoonbaar verklaarde krotten tot tehuizen voor daklozen, gammele
woonwagens en lekkende woonschepen. Twee voorbeelden uit
voorlichtingsrapporten:
'Het gezin bewoont een éénkamerwoning. De woning zowel als de inventaris
verkeren in een dusdanige miserabele toestand, dat vergeleken
bij dit gezin een varken behoorlijker gehuisvest is'.
'In de woning is slechts één slaapplaats, zijnde een tweepersoons-bedstee,
waarin het echtpaar met vier kinderen slaapt'.
In alle publikaties van het ministerie en in de Tweede Kamer wordt er
voortdurend de nadruk op gelegd dat de opname geschiedt op basis
van vrijwilligheid. Bij dwang acht men de heropvoedingskansen nihil.
Een gezin kan dus in principe weigeren zich te laten opnemen, en dit is
ook meermalen gebeurd.
Toch blijkt in de praktijk het principe van vrijwilligheid niet altijd te
zijn wat het lijkt. Gezinnen worden soms voor het blok gezet, waarbij
ze 'de keus' krijgen tussen twee kwaden. Tot een gezin dat geen dak
boven het hoofd heeft, wordt bijvoorbeeld gezegd: als jullie naar een
gezinsoord gaan, krijg je daar een huis, als je niet gaat, zoek je het zelf
maar uit, maar een huis hebben we dan niet voor jullie. Anderen krijgen
te horen: als je naar een gezinsoord gaat, mag je de kinderen bij je
houden, doe je dat niet, dan worden je kinderen uit huis geplaatst. Iets
dergelijks is mevrouw De Leeuw overkomen.
'Ja, ik zal het u maar van voren af aan vertellen, de man dronk zoveel. 't
was de drank en anders niets. Van de drank was ons leven kapot. Maar
van de rest niet, alles was goed. Waarom ze dan steeds voor de kinderen
kwamen? Kijk, als de man gedronken had. was hij opstandig. Schelden,
vloeken, tieren, je weet weL Toen zeiden ze van de rechtbank, als je man
nog eens dronken thuiskomt. worden je kinderen weggehaald. Ik zei,
over m'n lijk kanje gaan, maar m'n kinderen krijg je nooit. Toen moest
ik op het stadhuis komen, daar zaten een paar dames en die zeiden, het is
beter voor jullie om naar een gezinsoord te gaan. Je kan daar je kinderen
bij je houden en je krijgt een eigen huis. alles eigen. Daar wordt dan gekeken
waar of de schuldige zit, dus de man of u. Die dames waren van de
sociale dienst, die moest namelijk bijspringen zolang wij geen werk hadden.
Ik zeg, ja, als het dan moet, dan moet 't, maar ik hou m'n kinderen'.7
Een van de bepalingen uit de contract-overeenkomst tussen gemeente
lI8
Onmaatschappelijken
en ministerie is dat de gemeente een zodanige regeling moet treffen
dat een gezin, eenmaal in het gezinsoord, niet meer met vroegere
schulden wordt belast. Ook dit blijkt als lokkertje gebruikt te worden.
Vos:
'Het was in 1955 en eerlijk gezegd, we waren toen arm, ontzettend verarmd.
Ik was classificeerder (schoonmaker van schepen) in de haven en
ik kwam zonder werk te zitten. Toen kreeg ik steun en dat was niet veel.
M'n huishouden ging achteruit en m'n moeder schold, moet dat nou zo,
je gezin gaat naar de verdommenis, laat die afbetaling staan. Maar ja,
wat moest ik, ik had niks meer. Tot het zo erg werd, ik had niet zo'n
klein beetje, nee ik had een stapel van vijftig centimeter aan schulden. En
dat werd nict betaald, want ik had het niet. Daar kwam nog bij dat mijn
vrouw zwanger werd en geen babykleertjes had. Dus weer op afbetaling.
Ik wist wel dat ik de boot in zou gaan, maar mijn vrouw moest die
babykleertjes. Dat werd zo'n ellende, ik had zoveel schuld, m'n kop
draaide nict meer, m'n gedachten gingen niet meer, ik werd er helemaal
gek van en m'n vrouw werd broodmager van ellende. Toen heb ik drie
weken de kaailatten genomen, m'n vrouw alleen met vier kinderen achtergelaten,
ik zag het niet meer zitten. Maar ja, toen ik weer terugkwam,
zat ik weer met dezelfde problemen. Die van de sociale dienst wisten het
ook niet meer. De afbetalingsmagazijnen gingen een kort geding aan, ik
kreeg een brief in naam der koningin in drievoud. En daar stond in dat
als ik niet binnen vier weken dat bedrag, dat durfde je amper uit te spreken,
zou betalen. dan zou ik een gevangenisstraf van drie jaar krijgen.
Drie jaar! En toen kwam die meneer bij me met nog een van de sociale
dienst en hij zegt tegen me, zou jij niet naar een gezinsoord willen, het
Ronde Huis in Nunspeet, wij regelen dat allemaal voor u en dan bent u
die schulden kwijt, dan gaat u opnieuw beginnen. Ik zeg, nou, mijn gedachte
is, dat je dan wel onder curatele zal staan of zoiets en dat zie ik niet
zitten. Als je dat niet doet, zegt'ie, kunnen wij je niet meer helpen en dan
krijgje toch die drie jaar. Daar was ik nogal benauwd voor, drie jaar, dus
toen zijn we maar gegaan. 's Ochtends om zes uur zijn we vertrokken,
bij m'n moeder vandaan, want ik dorst niet vanuit m'n eigen straat te
vertrekken. Die mensen namen dat zo op hè, die kampen dat was voor
asocialen ... Ja, als dieven in de nacht zijn we toen naar Nunspeet gegaan'.
Ook de zogenaamde justitiegevallen hebben weinig keus. Met justitiegevallen
bedoelt men mannen die voorwaardelijk in vrijheid gesteld
worden op voorwaarde dat zij zich met hun hele gezin laten opnemen
in een gezinsoord. De rec1asseringsvereniging blijft in het gezinsoord
het justitieel toezicht op de man houden.
Men is er zich op het ministerie wel van bewust dat gezinnen niet
altijd een vrije keus hebben ten aanzien van opname, maar în het alge-
lI9