Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

VI
Probleemgezinnen
Het denken over onmaatschappelijkheid
I952- I 96I
'Het asociale gezin is in de mode .. .', schrijft Het Parool in 1954 boven
het verslag van een congres over het onmaatschappelijke gezin. I Inderdaad
neemt de belangstelling" voor het 'onmaatschappelijke gezin'
enorm toe in de jaren vijftig. In kranten, tijdschriften en vakbladen
wordt ruim aandacht besteed aan wat men ziet als een groot maatschappelijk
probleem. De NRC bijvoorbeeld wijdt er in 1958 een serie
van vijf lange artikelen aan. 2 Er bestaan talloze overheids- en particuliere
commissies die het probleem der onmaatschappelijkheid bestuderen.
Van Rooy zegt in 1953 dat hij iil tien commissies zitting heeft.
Bijna iedere vereniging, stichting of instelling op het gebied van maatschappelijk
werk of geestelijke volksgezondheid heeft wel een commissie
of werkgroep die zich bezig houdt met het onmaatschappelijke
gezin. De verbreding in het denken over onmaatschappelijkheid is toe
te schrijven aan de opkomst van de sociale wetenschappen, de professionalisering
in het werk en het wetsontwerp van de commissie Eyssen.
In de gezinsoorden constateerden we een uitbreiding van het wetenschappelijk
personeel. In het Specialisten Werkverband, vooral gericht
op research, zaten bijvoorbeeld behalve psychiaters ook psychologen,
sociaal pedagogen en een socioloog. Dezelfde ontwikkeling is ook elders
te zien. Vanuit verschillende disciplines buigt men zich over de
verschijningsvormen en de oorzaken van onmaatschappelijkheid en
zoekt men naar afdoende oplossingen. Iedere discipline legt hierbij een
eigen accent. Met name de sociologie geeft in deze periode richting
aan het denken over onmaatschappelijkheid. Sociologen gaan op grote
schaal praktisch-sociaal onderzoek doen naar omvang en aard van het
verschijnsel onmaatschappelijkheid. Dit onderzoek vormt het begin
van de in sociologenkringen groeiende aandacht voor 'afwijkend gedrag'.
Men schrijft er dissertaties, boeken en artikelen over. Zo wordt
het onmaatschappelijke gezin, tot dan toe vooral beschouwd als een
psychiatrisch probleem, in de jaren vijftig ook een sociologisch probleem.
188
Probleemgezinnen
De beroepsbeoefenaren, vooral de maatschappelijk werkenden,
laten meer en meer hun stem horen waar het gaat Om theorievorming
en methodiekontwikkeling. De gedachtenuitwisseling tussen wetenschappers,
beleids- en praktijkmensen breidt zich uit. Samen hebben
ze zitting in commissies en werkgroepen en houden ze congressen.
Vooral de mensen die betrokken zijn bij het werk in de gezinsoorden
worden overal uitgenodigd om hun visie te geven.
- KENMERKEN VAN ONMAATSCHAPPELIJKHEID
Als kenmerken van onmaatschappelijkheid worden in de jaren vijftig
dezelfde zaken genoemd als vlak na de oorlog. De verwijten betreffen
het huishouden, de arbeid, de lçînderopvoeding, criminaliteit, drankgebruik,
zedelijkheid en kerkelijkheid.
De tendens, dat er meer nadruk gelegd wordt op de levensinstelling
van mensen, zet zich voort. Men kijkt naar de normen die mensen
hebben, hun verantwoordelijkheidsgevoel, plichtsbesef en gemeenschapszin.
Dit heeft onder andere te maken met het feit dat de kerk en
allerlei confessionele instellingen actief geworden zijn in de onmaatschappelijkheidsbestrijding.
Het maatschappelijk werk en de gezinsverzorging
dragen bijvoorbeeld een sterk confessioneel karakter.
Sommigen wijzen er in deze periode op dat onmaatschappelijken, omdat
ze geen eigen overtuiging zouden hebben, vatbaar zouden zijn
voor propaganda van 'extreem georiënteerde politieke groepen'. De
juriste mevrouw J.J. Marsman die onderzoek deed in de Zomerhof,
constateert daar gevallen
'waarin personen, die grotendeels door eigen schuld met de bestaande
orde botsen, hun heil zoeken bij extreem georiënteerde groepen; vanuit
de daar opgedane gezichtspunten oefenen zij op de samenleving een negatieve
critiek, die meestal verband schijnt te houden met een in hun karakter
wortelend querulantisme'.3
We zagen al dat een woordvoerder van de CHU in de Tweede Kamer
waarschuwt voor 'extremistische invloeden' in de gezinsoorden van
communistische zijde.
In de jaren vijftig wordt voortdurend met nadruk gewezen op het
feit dat onmaatschappelijke gezinnen teren op overheidsgeld. De mannen
zouden geen verantwoordelijkheidsgevoel hebben VOOr hun gezin,
wat zich uit in het niet voorzien in het onderhoud van hun gezin.