Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelijkheidsbestrijding in Nederland 1914-1970
gesproken over de opheffing van de gezinsoorden is het belangrijkste
argument van degenen die de oorden open willen houden dat sluiting
het wetenschappelijk onderzoek ernstig zal schaden; het zijn immers
experimentele proefobjecten voor de ontwikkeling van methoden ten
behoeve van de onmaatschappelijkheidsbestrijding.
Dit wetenschappelijk experiment in de gezinsoorden verwerft in de
loop van de jaren vijftig internationale faam. Van heinde en ver - zelfs
uit Argentinië en Nieuw Zeeland - komen hoogleraren, studenten,
maatschappelijk werkenden en journalisten kijken naar wat als het
neusje van de zalm op het gebied van de onmaatschappelijkheidsbestrijding
wordt beschouwd. Aan het einde van de jaren vijftig
zijn er zoveel excursies dat de b.ewoners gaan klagen over 'aapjes kijken'
en personeelsleden niet meer aan hun dagelijkse werkzaamheden
toekomen. Men besluit dan om de excursies wat af te remmen en de
voorlichting ook door middel van brochures en dia's te geven.
Wat hield het wetenschappelijk onderzoek nu in en door wie werd
het gedaan? De basis van het onderzoek vormen de vele gezins- en
clubrapporten die het personeel dagelijks, wekelijks en maandelijks
moet maken. Met het oog op de research dienen deze rapporten zo
uniforP1 en objectief mogelijk opgesteld te worden. Deze rapporten
komen terecht op de bureau's van de leden van het Specialisten Werkverband,
dat research verricht en de kennis over het probleemgezin als
zodanig moet vergroten. Op grond van deze rapporten heeft Zuithoff,
de voorzitter van het Specialisten Werkverband, bijvoorbeeld een indeling
gemaakt in de verschijningsvormen van onmaatschappelijkheid.
Hij onderscheîdt grofweg drie soorten gezinnen:
I. Primitieve of onvolwaardige gezinnen, die ernstig zijn achtergebleven
bij de sociale ontwikkeling en de structuurveranderingen niet
(hebben) kunnen bijhouden, hetzij omdat ze in een zekere primitiviteit
gefixeerd zijn, hetzij omdat ze bijvoorbeeld zwakzinnig zijn.
Men zÎet hier meer eenvoudige symptomen van vervuiling, verwaarlozing,
armoede, krotbewoning en parasietendom optreden.
2. Gezinnen waarbij zich ingewikkelde interferentieverschijnselen
voordoen en waar karaktermoeilijkheden en meer complexe sociale
reacties aanwezig zijn met bontere aanpass.ingsstoornissen. Men
ziet hier bijvoorbeeld arbeidsconflicten, agressievere aanpassingsstoornissen,
ambivalentè reacties tussen gezin en maatschappij van
aantrekking en afstoting en vormen van wangedrag.
3. Gezinnen met heftiger intra- en extrafamiliaire adaptiedefecten met
criminaliteit, drankzucht, sterke arbeidsIabiliteit, seksueel wange-
180
Onmaatschappelijken
drag, ernstîge k.inderverwaarlozing, enz. door pathologische sociale
reacties en ernstîger karakterstoornissen. 3 6
De behandelingsmethoden moeten voor al deze gezinnen verschillend
zijn en variëren van materiê1e hulpverlening en intensieve training en
gewoontevorming op allerlei gebied tot een sociaal-pedagogische benadering
en behandeling van individuele en groepspsychologische
achtergronden.
Omdat men grote waarde hecht aan het wetenschappelijk onderzoek
naar verschillende typen onmaatschappelijke gezinnen en naar
het effect van verschillende behandelingsmethoden wordt ervoor gepleit
om de samenstelling van de gezinnen in de gezinsoorden zo te
kiezen dat deze in overeenstemming is met het onderzoek dat de deskundigen
vOOr ogen hebben. Sedert 1955 is er een aantal gratis plaatsen
in de gezinsoorden (dit betekent dat er voor die gemeente van herkomst
geen kosten aan verbonden zijn) voor gezinnen die men uit experimenteel
oogpunt graag wil opnemen.
In 1958 is één van de opnamecriteria:
'Er dient voldoende grond te zijn voor de verwachting, dat de reëdukatîe
van het gezin waardevolle ervaringen voor de onmaatschappelijk-
4eidsbestrijding op zal leveren' .37
Dit laatste doet een VVD-kamerlid vertwijfeld uitroepen:
'Dit gaat mij te ver: dat onomwonden vermeld staat, dat als het ware
mensen geschikte proefkonijnen moeten zijn om opgenomen te kunnen
worden in de verschillende gezinsoorden '. J8
Leden van het Specialisten Werkverband publiceren zo nu en dan een
artikel over hun bevindingen. Verder worden er in de gezinsoorden af
en toe kleine onderzoeken gedaan. bijvoorbeeld naar de socialiseringseffecten
van het projectwerk in de jeugdclubs.
Mevrouw Nanninga was een van de eersten die in verband met de
wetenschappelijker aanpak en professionalisering in de gezinsoorden
kwam. Zij werkte sedert '952 als kinderpsychologe in de oorden. Ze
heeft er altijd met plezier gewerkt en ziet het ook nu nog als een 'hele
rijke tijd'.
'Ik kwam met de bus met een grote tas vol testmateriaal, zo stelde ik me
daar dus als onderzoeker voor. Men voelde zich erg bedreigd, die mensen
die tOen op gezinsoord Ten Arlo werkten, die hadden niet zoveel
opleiding. Ik kwam daar moeilijk aan de bak en moest me echt verko-
181