Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelijkheidsbestrijdîng in Nederland 1914-I970
strijd tegen kindersterfte en tegen de acute infectieziekten door woningen
bewoningverbetering, door zuigelingen- en kleuterzorg ( ... ). Maar de
normalen hebben ervoor te waken, dat het onkruid het goede gewas niet
verstîkke!'ft
Natuurlijk is er ook kritiek op de theorieën van de eugenetici in het
algemeen en de ideeën van Nederlandse aanhangers in het bijzonder.
De kritiek richt zich vooral op de wetenschappelijke waarde van het
stamboomonderzoek. Het feit dat een bepaalde eigenschap of iets als
criminaliteit, alcoholisme, zwakzinnigheid of onmaatschappelijkheid
in één familie of in eerdere geslachten voorkomt, wil volgens de critici
volstrekt niet zeggen dat zulke eigenschappen daarom ook erfelijk
zijn. Er wordt gewaarschuwd voor de eugenetici en de gevolgen van
hun denkbeelden. Genetici, zoals de bioloog A.L. Hagedoorn, wijzen
erop dat de eugenetici misbruik maken van de wetenschap der erfelijkheidsleer.
' .. . er bestaat zeer zeker een erfelijkheidswetenschap, den mensch betreffende.
Maar er bestaat ook een echte beweging, ook bij ons te lande, de
eugeniek (Eugenics), die maar heel losjes met de wetenschap verband
houdt, maar graag onder een wetenschappelijke vlag vaart( ... ) De eugenetische
beweging is nu zowat veertig jaar oud, en de propagandaleuzen
zijn nog altijd dezelfde. Deze beweging is op zichzelf vrij onschuldig,
zoolang er voldoende verstandige, bezadigde menschen zijn in een land
om dwaze sterîlisatiewetten ver van ons te houden'.
Hagedoorns kritiek op de eugenetische rekenkunst is soms ironisch.
'Wanneer de verontrustende cijfers (over de snelle voortplanting van
minderwaardigen) van de eugenisten op werkelijkheid berustten, dan
zouden wij uit diezelfde cijfers moeten afleiden, niet alleen, dat over
twee eeuwen practisch de heele bevolking zwakzinnig zou rooeten zijn,
maar ook, dat twee of drie eeuwen geleden practisch nog geen zwakzinnigheid
voorkwam. En de geschiedenis leert ons wel anders'. I)
Ook Bonger vraagt zich in een discussie over eugenetiek op een congres
in 1933 af, hoe het mogelijk is dat er nog zoveel normale mensen
zijn wanneer de psychisch abnormalen zich zo snel voortplanten als de
eugenetici beweren.
___ Een groot tegenstander van de opvattingen der eugenetici is Querido.
In zijn boek over het Zeeburgerdorp en op verschillende congressen
laat hij duidelijk merken niets op te hebben met hun theorieën. Het
is volgens hem volstrekt niet te bewijzen dat armoede en asociaal ge-
62
Geestelijk onvolwaardigen
drag uit erfelijke eigenschappen voortkomen. Geen enkel onderzoek
heeft hem tot dusver kunnen overtuigen. Als kinderen die evenals hun
ouders in armoede opgroeien ook dezelfde geestelijke afwijkingen
vertonen, kun je nog niet zeggen dat die erfelijk zijn. Integendeel. juist
ten gevolge van diezelfde armoede en ellende treden geestelijke afwijkingen
op, aldus Querido.
In hoeverre hebben de denkbeelden der eugenetici nu invloed gehad
in Nederland? Het is hier nooit gekomen tot sterilisatiewetten of afzonderingseilandjes
zoals in Denemarken. Ons land kende, zoals" gezegd,
zijn eugenese-aanhangers. maar deze zijn er niet in geslaagd hun
ideeën gemeengoed te laten worden. In vergelijking met andere landen
beginnen zij ook pas laat - in de loop van de jaren twintig - met
hun pleidooi voor eugenetische maatregelen. Vooral voor confessionelen
was eugenetische wetgeving uitgesloten omdat het een overheidsingrijpen
zou betekenen in zaken van individuele verantwoordelijkheid.
Tijdgenoten achtten de kans dat eugenetische maatregelen van
kracht zouden worden erg klein. In het Tijdschrift voor Armwezen,
Maatschappelijke Hulp en Kinderbescherming wordt bijvoorbeeld in 1933
"aandacht besteed aan de Duitse wet op het onvruchtbaarmaken van erfelijk
belasten. Het artikel eindigt met de constatering dat hoewel er in
ons land verschillende mensen zijn met soortgelijke ideeën, de kans
toch wel erg klein is dat er hier ook zo'n wet komt. Het feit dat het
eugenetisch denken in Duitsland al snel zulke racistische vormen aannam,
zal er vermoedelijk ook toe hebben bijgedragen, dat er in Nederland
nooit concrete eugenetische maatregelen zijn genomen. 14
Toch is dit nog geen reden om te zeggen dat de eugenetische
denkwijze in Nederland van geen enkele betekenis is geweest. Het
denken over onmaatschappelijkheid is er wel degelijk door beïnvloed,
evenals het zoeken naar oplossingen. De denkbeelden der eugenetici
klinken veelvuldig door in artikelen over de dagelijkse praktijk in de
complexen controlewoningen voor ontoelaatbaren. Een voorbeeld: in
een artikel over de huisvesting van financieel en sociaal zwakke gezinnen
te Apeldoorn wordt beschreven wat het werk van de woningopzichteres
inhoudt. De schrijver voorziet dat het werk van de opzichteres
in de toekomst zal toenemen want asociale gezinnen zijn in de regel
zeer kinderrijk. Er zijn nu 61 gezinnen met 321 kinderen, dat betekent
over twintig jaar 150 nieuwe gezinnen.
'En waar nu als vaststaand mag worden aangenomen dat de eigenschappen
der ouders op het nageslacht overgaan, wat nog onlangs bevestigd is