Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelijkheidsbestrijding in Nederland I9 I 4-I 970
kenmerkt werden door een gering en bovendien weinig gedifferentieerd
aantal arbeidsplaatsen. Voor de therapie was dit een grote handicap, omdat,
wil men mensen leren regelmatig te werken, de regelmatige aanwezigheid
van werk nu eenmaal een vereiste is; ook was het dikwijls onmogelijk
het soort werk van die aard te vinden, dat in het kader van de therapie
van een bepaald individu het meest aangewezen was' .15
De uitslag van een beroepen test kan dan wel uitwijzen dat de man het
meest geschikt is voor bandenmonteur, maar als er alleen maar grondwerk
te vinden is in de buurt van het oord begin je niet veel met zo'n
testuitslag. Het aangeboden werk in de omgeving is bovendien veelal
tijdelijk werk, bijvoorbeeld in de werkverschaffing op het land, zodat
het ideaal van vast werk en binding aan een bedrijf moeilijk te verwezenlijken
is.
Het personeelsgebrek en -verloop is een tweede factor die de praktische
uitvoering van het heropvoedingsideaal belemmert. In de periode
januari-juni 1955 is er bijvoorbeeld in vijf van de acht gezinsoorden
geen sociaal ambtenaar. De opzet van de therapie kan dan prachtig
zijn, als er niemand is om het uit te voeren, komt er weinig van terecht.
Het komt er dus op neer dat de mannen in de oorden meestal hun
eigen weg moeten zien te vinden. Ze zoeken een baantje en als dat
werk afgelopen is of als ze om wat voor reden dan ook ontslagen worden,
zoeken ze een ander baantje. Of ze proberen geld te verdienen
met stropen en handel in brommers en tweedehandsspullen.
Als de mannen werken is dat dikwijls in de werkverschaffing, de
DUW (Dienst Uitvoering Werken) ofhet GSW (Gemeentelijk Sociaal
Werkobject). Dit betekent graafwerk bij wegen- en kanalenaanleg,
grondwerk in de Noord-Oostpolder of grondwerk bij de aanleg van
plantsoenen en sportcomplexen. Werken in het vrije bedrijf komt vrijwel
altijd neer op ongeschoold werk in een fabriek of landarbeid. Bedrijven
in de buurt van de oorden zijn onder meer conserven-, vleeswaren-,
blik-, aluminîum-, textîel- en betonfabrieken. Het verhaal
van Den Otter:
'Ik werkte eerst bij een kunstmestfabriek, toen bij een vleeswarenfabriek,
maar daar kon ik niet wezen, tussen die vier muren, dat ging niet,
ik moest buiten wezen. Daarna in de wegenbouw en nog van alles. Ik
werkte veel over. Soms van zes uur 's morgens tot tien uur 's avonds. Ik
deed veel zwaar en gevaarlijk werk. Eén keer heb ik een schip gelost op
Zondag. Dat moest leeg omdat het lek was. Het zat vol zwaar spul,
128
Onmaatschappelijken
kunstmest en zo. Ik heb ook in de DUW gewerkt en bij de Heidemaatschappij,
de hele dag met een schop grondwerk doen. En voetbalvelden
aanleggen en zo. 't Was heel zwaar werk.
Iedereen was daar te herkennen, we hadden allemaal hetzelfde manchester
pak, voor zondag, door de week en voor 't werk.
Als ik voor werk ging en ik moest uitleggen wat gezinsoord Schaershoek
was, zei ik dat het een rijksinrichting was en dan kreeg ik direct werk,
gek hè. Meer zei ik niet, dat ging hun niks aan. Ik kwam voor werk, niet
voor te praten. Ze wisten dan toch wel wat ze in de kuip hadden, dat
informeerden die zelf wel.
De sociaal ambtenaar kwam op je werk kijken of je het goed deed. Over
mij was 'ie altijd tevreden'.
De sociaal ambtenaar moet 'de vorderingen' van de mannen zoveel
mogelijk proberen vast te leggen. Als voorbeeld het beoordelingslijstje
van V. uit 1957. Hij werkt dat jaar in de werkverschaffing.
1/11'57 1/21'57 6151'57 5/81'57 4/II/'57 max. te
behalen
punten
kwantiteit 6 6 7 7 7 8
kwaliteit 7 6 6 6 6 8
toewijding/interesse 4 5 6 6 6 8
houding ten opzichte
van de omgeving 2 2 2 2 2 4
materialen en
gereedschappen 2 2 2 2 2 4
Totaal: 21 21 23 23 23 32
'Indien 32 behaald wordt, dan is het vrije bedrijfbenaderd'.
Zoals gezegd werken de mannen overal maar kort. Dit blijkt uît de
gezinsdossiers en de interviews. In de gezinsdossiers wordt altijd de
reden van ontslag vermeld. Hieruit blijkt dat ruim een derde van alle
ontslagen plaats vindt wegens beëindiging van de werkzaamheden of
inkrimping van het bedrijf Iets minder dan een derde van de ontslagen
is wegens verzuim, ruzie of te laat komen. Voor het overige
betreft het ontslagname omdat de man er geen zin meer in heeft, het
loon te laag of het werk vervelend vindt. Dan is er nog een klein percentage
dat afgekeurd wordt wegens arbeidsongeschiktheid oflangdurige
ziekte. Een voorbeeld van de moeilijke weg der aanpassing is de
129