Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelijkheidsbestrijding in Nederland 1914-I 970
opgericht onder leiding van mr. W. H. Ariëns, voorzitter van het Katholiek
Verbond voor Kinderbescherming. Deze commissie-Ariëns
krijgt de opdracht om een ontwerp voor een wettelijke regeling met
betrekking tot ondertoezichtstelling van onmaatschappelijke gezinnen
te maken. Na korte tijd wordt de commissie-Ariëns uitgebreid met de
vroegere commissie- Querido; in 1947 wordt een ontwerp van wet
gepresenteerd.
Inmiddels is er ook bij de landelijke overheid groeiende aandacht
voor het verschijnsel onmaatschappelijkheid. Officieel staat de overheid
op het standpunt dat het heropvoedingswerk een aangelegenheid
van het particulier initiatief behoort te zijn. Omdat de Rijksevacuatiekampen
nu eenmaal onder rijksverantwoordelijkheid vallen, is de
overheid echter ook een belanghebbende geworden en raakt zij nauwer
betrokken bij 'het probleem der onmaatschappelijke gezinnen'.
Gesterkt door de bevindingen van twee particuliere studiecommissies
en de eensgezinde opvatting onder de deskundigen dat wettelijke
maatregelen in ieder geval noodzakelijk zijn, stelt de overheid in 1948
een officiële staatscommissie in onder leiding van mr. P. Eyssen,
raadsadviseur op het ministerie van justitie. Deze commissie-Eyssen
heeft als taak:
' ... het ontwerpen van regelen van burgerlijk recht, teneinde in het bijzonder
met het oog op de preventieve bestrijding van de criminaliteit, de
mogelijkheid te openen gezinnen onder toezicht te stellen, die zedelijk en
maatschappelijk verworden zijn en aangewezen zijn op overheidssteun
of op maatschappelijk ontoelaatbare bronnen van inkomsten'. 21
De minister van justitie, onder wiens verantwoordelijkheid deze commissie
valt, heeft tevens bepaald dat de commissie zich moet baseren
op de resultaten van de commissie Ariëns-Querido. In de commissie­
Eyssen zijn de kerken en de ministeries van justitie, Binnenlandse
Zaken en Sociale Zaken vertegenwoordigd en wij vinden hier ook
weer de zo langzamerhand vertrouwde namen van Diemers, Ariëns
en Querido terug en ook die van Van Eizenga en Van Rooy.
In 1951 is de commissie-Eyssen gereed met haar werk. Het Rapport
Onmaatschappelijke Gezinnen verschijnt. Hierin is het ontwerp van wet
betreffende Ondertoezichtstelling van gezinnen, die maatschappelijk
verworden zijn, opgenomen. In de Memorie van Toelichting lezen wij
,'dat in de bedoelde gezinnen haarden van criminaliteit worden aangetroffen,
die behalve dat zij uit zichzelf als een maatschappelijk kwaad zijn te
brandmerken, bovendien een niet meer te aanvaarden bron van infectie
102
Zieke gezinnen
opleveren voor hun omgeving, waardoor andere gezinnen en in het bijzonder
kinderen uit andere gezinnen mede ten ondergang worden gevoerd.(
... ) Juist deze gezinnen weten hun misdadig leven voort te zetten
en verstaan het bij uitstek zich aan de greep van politie en justitie te onttrekken.(
... ) Langer voortwoekeren van de wantoestand der onmaatschappelijke
gezinnen kan niet worden geduld. Het belang van de preventieve
bestrijding van de criminaliteit en van het sluiten van de bronnen
van maatschappelijke infectie dwingt tot optreden, maar nu noch
met behulp van de strafwet noch door toepassing van het kinderrecht een
afdoende oplossing kan worden verkregen. moet naar een ander middel
worden uitgezien om het hoofd te bieden aan het wangedrag, waaraan de
gezinnen zich ten detrimente van de maatschappij schuldig maken'. '"3
De commissie stelt voor om gezinnen die 'maatschappelijk verworden'
zijn door een rechtbank onder toezicht te laten stellen. Ze hanteert
een aantal criteria voor onmaatschappelijk gedrag. De belangrijkste
is het feit dat een gezin in zijn dagelijks bestaan teert op maatschappelijk
ontoelaatbare bronnen van inkomsten zoals prostitutie,
stropen en scharrelen of in zijn dagelijks bestaan blijk geeft van een parasitaire
levenshouding omdat het zich vaak verlaat op materiële hulp
van de overheid of particuliere instanties. Andere criteria zijn het zich
herhaaldelijk aan strafbare handelingen schuldig maken, 'zodat het de
samenleving overlast bezorgt', het ernstig verwaarlozen van minderjarige
kinderen en het ten prooi zijn aan ontoelaatbare vervuiling.
De voorgestelde procedure ziet er kort samengevat als volgt uit.
Een in te stellen Centrale Raad van Toezicht (waarin overheid, kerken
en particulier initiatief vertegenwoordigd zijn) kan, mits gesteund
door het betrokken gemeentebestuur, bij de rechtbank een verzoek
om ondertoezichtstelling doen. Bij ondertoezichtstelling benoemt de
rechtbank een gezinstoezichthouder, waarbij met de godsdienstige
richting van het gezin rekening moet worden gehouden. Het toezicht
zou één jaar moeten duren, maar kan telkens met een jaar verlengd
worden. De gezinstoezichthouder dient het geestelijk, lichamelijk en
stoffelijk welzijn van het gezin met het oog op aanpassing aan de
maatschappij te bevorderen. De rechtbank kan de Centrale Raad van
Toezicht machtigen gezinnen, die onder toezicht staan, op te laten
nemen in heropvoedingskampen. De rechtbank kan, indien noodzakelîjk,
de toezichthouder bevoegdheden verlenen ten aanzien van het
vermogen van het gezin en de rechtbank kan ook bepalen, dat gezinsleden
voor het verrichten van rechtshandelingen (waaronder ook het
sluiten of verbreken van een huwelijk valt) de toestemming van de
toezichthouder behoeven.
'°3