Geschiedenis van de onmaatschappelijkheidsbestrijding in ...

Onmaatschappelij'kheidsbestrij'ding in Nederland 1914-1970
In dit verband wordt ook gewezen op de gevaarlijke kanten van de
toenemende sociale zekerheid. In 1952 wordt de wachtgeld- en werkloosheidsverzekering
van kracht, de WW, een verplichte verzekering
voor alle werknemers die bij werkloosheid recht geeft op een uitkering.
Met de Algemene Ouderdomswet van 1956 (een noodwet
ouderdomsvoorziening was reeds in werking sinds 1947) en de Algemene
Weduwen- en Wezenwet van 1959, is dit de belangrijkste wet
op het gebied van de sociale zekerheid in de jaren vijftig. In 1953 wijst
Van Rooy er op dat het persoonlijke verantwoordelijkheidsgevoel nog
sterker in het gedrang komt naarmate men 'meer op allerlei wijzen
van gemeenschapsdiensten kan profiteren en op gemeenschapskassen
kan parasiteren'.4 Zuithoffschrijft in een artikel dat de sociale verzekeringswetten,
hoewel onontbeerlijk als fundament, voor sociaal labielen
slecht kunnen zijn. 'Verwenning kan hier even verstorend werken
als verwaarlozing'. 5 Ook door anderen, bijvoorbeeld door vele aanwezigen
op een congres van de Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk
Werk in 1953, wordt er op gewezen dat met de toenemende
sociale zekerheid het gevaar bestaat dat het mensen te makkelijk
wordt gemaakt.
De toon waarop men spreekt over het onmaatschappelijke gezin
verandert enigszins in deze periode. Men heeft het minder over 'zieke
gezinnen' en 'infectiehaarden van moreel verval', nu heet het dat deze
gezinnen een belemmering voor zichzelf en de gemeenschap vormen. 6
'Wat gisteren enkelen waren, is vandaag een groepje, morgen een groep.
Het wordt op den duur een schare, die het hele voortbestaan van de beschaving
in gevaar brengt, als deze wassende vloed niet tijdig gekeerd
wordt'. 7
SOCIOLOGEN IN DISCUSSIE
Evenals in de gezinsoorden begint men in de jaren vijftig ook daarbuiten
op grote schaal wetenschappelijk onderzoek te doen naar onmaatschappelijkheid.
Vooral na het verschijnen van het wetsontwerp
'Ondertoezichtstelling van gezinnen die maatschappelijk verworden
zijn', is men van mening dat er eerst meer onderzoek gedaan moet
worden alvorens het tot een wet kan komen. Wetenschappelijk onderzoek
zou ertoe moeten bijdragen dat men meer inzicht krijgt in de
omvang, de aard en de oorzaken van onmaatschappelijkheid, zodat er
verfijnder behandelingsmethoden ontwikkeld kunnen worden.
190
Probleemgezinnen
Er wordt onder andere in een aantal plaatseJijke heropvoedingswijken
onderzoek gedaan. Medio 1958 krijgen drie heropvoedingswijken
- in Utrecht, Maastricht en Den Bosch - hier extra subsidie voor. Men
beschouwt dit onderzoek als noodzakelijke aanvulling op dat in de gezinsoorden.
Daar leven de gezinnen immers in een 'laboratorium setting'
en men wil ook onderzoek doen onder gezinnen die in een 'normale,
natuurlijke setting' verkeren. Voorts worden er in tal van plaatsen,
onder andere in Leiden, Rotterdam, Amersfoort, Den Bosch,
Emmen, Eindhoven en Maastrîcht en in de provincies Ovecijsse.1 en
Utrecht zogenaamde Înventarisatieonderzoeken gedaan. Daar krijgt
dan een socioloog 0f andere wetenschapper van een gemeente of provincie,
een kerkelijke of particuliere instantie de opdracht een onderzoek
in te stellen naar de omvang van onmaatschappelijkheid. Deze
wetenschappers onderzoeken vervolgens overal die groep van de bevolking
van een plaats of provincie die bij allerlei instellingen al bekend
staat als min of meer problematisch. Zij stellen criteria op voor
onmaatschappelijk gedrag en met deze criteria in de hand wordt deze
groep beoordeeld en in tabellen ondergebracht. Zo stellen zij vast hoeveel
gezinnen van een plaats of provincie onmaatschappelijk zijn.
Het pekendste onderzoek uit het begin van de jaren vijftig is dat van
H.P.N. Litjens. Zijn dissertatie Onmaatschappelijke gezinnen (1953) is
de neerslag van een onderzoek naar de omvang van onmaatschappelijkheid
in Maastricht. Litjens definieert een onmaatschappelijk gezin
als:
'een gezin dat tengevolge van een vervaltoestand waarin het verkeert, in
ernstige mate leeft beneden het minimumniveau, dat in een bepaalde
maatschappij voor ieder gezin als redelijk en noodzakelijk beschouwd
wordt',8
Na een algemene inventarisatie van de min of meer als onmaatschappelijk
bekenp staande gezinnen in Maastricht (informatie kreeg Litjens
van geestelijken en maatschappelijk werkenden) wordt ieder gezin nader
bekeken.
Litjens beoordeelt een gezin op zes terreinen: beroep, milieu, cultuur,
godsdienst, seksuele moraliteit en criminaliteit. Voor elk terrein
hanteert hij drie kwalificaties: normaal, kritisch of subnormaaL Wat
het beroep betreft gaat dat als volgt: maatschappelijk hoog gekwalificeerde
beroepen. (hoofdarbeiders) worden in de normale zone geplaatst,
de middengroep van geschoolde arbeiders in de kritische zone
en de maatschappelijk laag gekwalificeerde beroepen (ongeschoolde
arbeiders) in de subnormale zone,
19 1