ACADEMY Magazine 2024

CREATIVITEIT & DUURZAAMHEID
Strandbeesten evolueren
Veel mensen die komen kijken naar de mee- en dwarslopende Strandbeesten van kunstenaar Theo
Jansen hebben volgens hem niets met kunst. Techniek is vaak hun ingang. “Na het zien van de beesten
gaan ze fantaseren en komt hun verbeelding op gang. De kunst is mensen die gesloten zijn te laten
ontwaken. Als dat lukt is dat een grote beloning.” Op dit moment werkt Jansen verder aan zijn rups, die
meer greep op het zand moet krijgen om ook op het strand te kunnen lopen zoals het een rups betaamt.
Tijdens strandsessies en lezingen in binnen- en buitenland vertelt hij uitgebreid over de evolutie die zijn
zelf bewegende, van pvc-buizen gemaakte schepsels doormaken. Of deze nieuwe levensvormen
uiteindelijk ook een ego krijgen zal de toekomst uitwijzen.
Door Jacques Geluk
Theo Jansen bouwt al in 1979 met pvc-buizen een vier
meter brede vliegende schotel, die hij een jaar later op
een heiige dag lanceert boven Delft. Het effect laat zich
raden. “In de rand van die met helium gevulde UFO zat
een duimse buis (25 mm), die het zaakje in vorm hield.
Aan de boven- en onderkant zat landbouwfolie. In Parijs
heb ik het later herhaald, maar de schotel ging toen veel
te hoog, omdat ik hem te veilig had ingesteld. Bovendien
scheen de zon, waardoor het effect verloren ging.” Het
duurt daarna nog ruim tien jaar voordat Theo, die natuurkunde
heeft gestudeerd aan de toenmalige Technische
Hogeschool Delft, met de creatie van zijn eerste
Strandbeest een nieuwe levensvorm introduceert, die tot
op de dag van vandaag evolueert.
“Ik heb het in Delft bijna tot mijn kandidaats gebracht,
maar merkte dat ik het miste met m’n handen dingen te
bespelen. Mijn begeleider zag ook dat ik meer een speler
was dan een echte wetenschapper.” In de jaren tachtig
ontwikkelt Theo een schildermachine, een verfspuit die
reageert op licht dat aan het einde van een buisje zit. “Dat
buisje ging langs de muur en scande als het ware de
ruimte ervoor. Die schilderde hij dan als een soort
afstempeling op de muur erachter. Dat leverde een
eigenaardig perspectief op. Ik ging ermee naar festivals
en dan schilderde ik mensen”, vertelt Theo in het zonnetje
voor zijn werkplaats in Den Haag-Ypenburg, waar een
aantal Strandbeesten fier staat te pronken en lijkt te kijken
naar de mensen beneden aan de heuvel.
Sleutelmoment
Het eerste Strandbeest dat Theo begin jaren negentig
construeert met behulp van pvc-buizen en plakband is de
Animaris vulgaris (het gewone dier van de zee). “Het kon
bewegen, maar zakte door zijn hoeven door een gebrek
aan stevigheid en een ingewikkeld pootsysteem, maar het
idee werkte op zich al.” Het sleutelmoment komt tijdens
een slapeloze nacht in 1991. “Anders hadden we hier niet
gezeten! Ik bedacht die nacht dat de krukas, zeg maar de
ruggengraat van het beest, dichterbij de poot terechtkwam,
waarna een bepaalde hoek 90 graden bleek te zijn.
Dat versimpelde het hele systeem en zo is het uiteindelijk
geworden. ” Theo laat ook tijdens zijn interactieve
lezingen via Speakers Academy® zien hoe die inmiddels
geopenbaarde geheime DNA-code van de beesten
precies is ontstaan. “Uiteindelijk heb ik met een Ataricomputer
een genetisch algoritme, zeg maar een
evolutieproces, geschreven dat 13 getallen heeft opgeleverd.
De verhouding tussen die getallen bepaalt waar de
beesten op lopen en uiteindelijk of ze zich mogen
voortplanten. Er ontstaat een heel nageslacht. De
combinatie die is voortgekomen uit het continue reproductie-
en selectieproces in die Atari werkt nog steeds het
beste.” De Animaris vulgaris is, na te zijn tentoongesteld
in het Haagse Kunstmuseum, nu bewoner van Theo’s
opslagplaats op Scheveningen.
Rups-Strandbeesten
Het aantal soorten Strandbeesten groeit. Ongeveer vijf
jaar geleden verschijnen de eerste rupsen, die het
voordeel hebben op zeer ruw terrein te kunnen wandelen.
“Ik ben nog steeds bezig met de ontwikkeling van die
beesten. Ze moeten meer greep op het zand krijgen,
waardoor ze ook op het strand beter kunnen lopen.” Een
mens vergeet ook nu al snel dat hij of zij naar lopende
golvende buizen kijkt, zo natuurgetrouw beweegt het
beest zich voort. Theo legt uit dat een splitsing is ontstaan
waaruit twee families voortkomen. De meelopers zijn
eigenlijk trekdieren en kunnen ver lopen als de wind min
SPEAKERSACADEMY.NL
109